Ubrać góralkę

Sobotnie deszczowe południe. Mimo że pogoda i pora nieco spóźniona, na targowicy w stolicy Podhala prawdziwe tłumy. By trafić do stoisk, gdzie handluje się regionalnymi ubraniami, wystarczy zapytać sprzedających. Do kilku straganów co rusz podchodzą kolejni klienci. Większość przychodzi po odbiór wcześniej zamówionego i uszytego na miarę ubrania. Niektórzy z nich przymierzają, inni biorą w \"ciemno\". O co najczęściej pytają? Głównie o koszule z \"czeskiego\" materiału, które w przeciwieństwie do tradycyjnego płótna, zawsze gotowe są do założenia i nie trzeba ich specjalnie prasować. Większość osób kupuje je w kolorze białym. Są jednak i tacy, którzy decydują się na wersję koszuli czarną bądź czerwoną. Ich cena rozpoczyna się od 160 zł (w zależności od rodzaju haftu). - Jedni biorą je do góralskich portek, inni zakładają do zwykłych czarnych spodni i chodzą w nich w niedzielę - mówi starsza góralka.

Równie pożądanym przez górali produktem i  prawdziwym hitem nowotarskiego jarmarku są stylizowane góralszczyzną skórzane buty na obcasie. Można kupić je również w wersji na koturnie. Wyjątkową ich ozdobą i wyróżnikiem jest pleciony warkocz. Cena? 300 zł. Oczywiście do butów każda szanująca się góralka dobiera pasek. Skórzana wersja damskiego opaska, cudnie ozdobna, choć niewiele ma wspólnego z kobiecym tradycyjnym regionalnym strojem, kosztuje tyle samo, co buty. Można również wybrać wersję materiałową, praktycznie w każdym kolorze, za ok. 100 zł. Kolejnym dodatkiem, który cieszy się dużym wzięciem wśród góralek, jest ręcznie malowana skórzana torebka. Tu cena waha się od 150 do 350 zł. By skompletować strój góralski, trzeba wydać na koszulę od 180 do 500 zł (za ręczne zdobienia), gorset od 300 do 500 zł oraz na spódnicę 100 zł (są i takie \"na karczku\", które w tym sezonie mają wzięcie, za 380 zł). Ślubny komplet dla panny młodej rozpoczyna się od 1,5 tys. zł.  - Są kobiety, które chcą mieć bardzo bogaty strój, a są i takie, które chcą się ubrać po góralsku, ale ze smakiem - tłumaczy Janina Walas z Gronia, która kontynuuje rodzinne tradycje krawieckie. - Często robi się indywidualne zamówienia i unikatowe rzeczy. Wszystko jest kwestią gustu. Moda na góralszczyznę wróciła - dodaje.     

Dożynkowe ostatki

Męski strój również do tanich nie należy. Na kierpce wydać trzeba ok. 350 zł, pas - w zależności od zdobień i klamer - kosztuje od 600 do 850 zł, spinka do koszuli to wydatek rzędu 160-300 zł (najdroższa jest srebrna z wizerunkiem Jana Pawła II). Jak podkreślają handlujący, ręczna misterna robota jest w cenie. Do tego dochodzi koszula 180-250 zł, spodnie 500-800 zł, cucha 1,5 tys. zł. Na nowotarskim jarmarku wystroić można również dziecko. Komplet dla dziewczynki kosztuje ok. 320 zł, wersja dla chłopca jest droższa o ponad 200 zł.

Popyt na góralszczyznę - jak mówią handlujący - zaczyna się w kwietniu, a kończy we wrześniu. Część osób robi regionalne zakupy przed Bożym Narodzeniem. - O strój klienci pytają już w Wielkim Poście, a kończą w dożynki. Oczywiście, większość z nich targuje się, jak to na jarmarku - dodaje Maria Landowska z Długopola, która od 5 lat swoimi wyrobami handluje w Nowym Targu.  Oprócz górali podhalańskich i Spiszaków, stroje w stolicy Podhala kupują również Słowacy.

Podobno nie ma drugiego takiego miejsca w Polsce, gdzie tak chętnie, jak na Podhalu, nosi się strój regionalny. Część górali ubiera się w niego \"na pokaz\", inni chcą w ten sposób  zamanifestować swoją odrębność i przywiązanie do swojej \"małej ojczyzny\".  I choć obecnie różnorodność fasonów, form oraz motywów zdobniczych regionalnego odzienia jest tak wielka, że wprawia górali w zakłopotanie, uwielbiamy się w niego stroić.

Góral się zmienia

To, co możemy dziś kupić, pokazuje, jak przekształcał się góralski ubiór. Dziś niewiele osób wie, że pierwsze stroje góralskie szyte były z białego lnianego płótna i ciemnego sukna oraz skóry i nie wyglądały zbyt efektownie. Górale zaczęli się stroić, gdy zaczęli do nich przyjeżdżać letnicy. To, że miejscowym lepiej zaczęło się powodzić, szybko przełożyło się na ich odzienie. Łatwiej wówczas było kupić lepsze materiały i zobaczyć, co inni noszą. Na przełomie XVIII i XIX w. góral zakładał czarny kapelusz ozdobiony piórkiem, krótką koszulę z luźnymi rękawami, serdak i sukienne portki, które podtrzymywał skórzanym opaskiem. Miał także ciemną gunię albo białą cuchę. Ubranie pozbawione było zdobień. Skromne hafty na spodniach wzdłuż szwu (początki parzenicy) pojawiły się dopiero w XIX w.

Przez lata zmieniało się również to, co nosiły kobiety. Pierwsze damskie koszule miały marszczenia wokół szyi i były zakończone na spodzie płótnem. Góralki nosiły gładkie gorsety spinane na haftki, długie spódnice oraz zapaski. Dość późno nastała moda na tybetowe spódnice i wzorzyste gorsety (pierwsze wzory roślinne wyszywane były czarną, potem złotą nitką i cekinami). W latach międzywojennych moda na \"krakowszczyznę\" zmieniła strój góralski w niezwykle kolorowy i wciąż wiele kobiet chętnie go nosi.

Aneta Dusik