Martwo urodzeni (WIDEO)

Widz zaskoczony jest od pierwszej sceny. Spektakl jest bardzo kameralny, na widowni tylko 36 krzeseł. Wszyscy siedzą w "pierwszym rzędzie", w kwadracie osaczając głównego bohatera, który - jak się okaże nieco później - każdemu z nas patrzy prosto w oczy. Kto tu kogo osacza?

Nasze ręce obmywane są przy dźwiękach mocnego, eksperymentalnego rocka zespołu Stereolab. Dźwięki wymierzane metronomem. Gdzieś na myśl przywodzą rytm naszego mechanicznego życia. I jeszcze ta klamra czasowa od Piłata do współczesności już w tej pierwszej scenie, w której zagrała widownia.

A potem monolog Bieniasa wprost do kamery ustawionej na scenie, z mocnymi zbliżeniami twarzy. Sam jest reżyserem. Przestawia kamerę, zmienia perspektywę  I ekran na każdej z czterech ścian, a z ekranu, jakby do każdego z nas oddzielnie, mówi aktor. Patrząc nam w oczy opowiada swoją historię, wwierca się nią w nas. Każdy jego grymas, każde zakrzywienie ust, jest oglądane przez nas z bliska, w dużym powiększeniu, i analizowane jak pod mikroskopem.

Jakbyśmy "operowali" jego świadomość. Jakbyśmy wchodzili pod jego skórę. Mamy jak na talerzu tę jego marną, nieudaną egzystencję, autodestrukcję. Jego lęki, niemoc. To jego uciekanie przed prawdą o sobie samym. Momentami jest tak żałosny, że aż śmieszny.

I jest też wymowna bardzo scena z Lizą ( w tej roli świetna Emilia Nagórk), niewinną dziwką. Postać przywodzi gdzieś na myśl inną bohaterkę Dostojewskiego - Sonię ze "Zbrodni i kary", zmuszoną do prostytucji z powodów materialnych. O Lizie tyle nie wiemy, choć też musiała być skrzywdzona przez najbliższych.

Liza ze swoim idealnym, pięknym, młodym ciałem i z twarzą, która na naszych oczach przeistacza się z niewinnej, bezbronnej istoty w obojętną (pozornie jak się później okaże) dziwkę. Brawo dla Emilii Nagórki za jej grę grymasami, oczami, prawie niewidocznymi ruchami.

Znaczącym w spektaklu elementem jest aparat fotograficzny (kamera), który rejestruje spowiedź bohatera. To jego lustro, ale to także zwierciadło każdego z nas. Bo kilka razy reżyser pokazując na dużym ekranie widownię (czasem tylko nasze nogi), przypomina: "Hej, to historia także o Tobie, o Twojej beznadziei?" Zdaje się pytać: No co, a wy kogo udajecie? Jesteście w stanie zmierzyć się z prawdą o sobie? Kochaliście choć raz? Tak prawdziwie? Nie siedźcie tam tak wygodnie....".

A jak aparat fotograficzny, to Witkacy. Gdy pojawia się na ekranie zwielokrotniony portret bohatera, nie mamy już wątpliwości, że ten spektakl to także gra z Witkacym, patronem teatru z Chramcówek.       


A gdy kamera zostaje wyłączona, a bohaterowie podsumowują to, co przed chwilą oglądaliśmy, z ust Lizy - Emilii Nagórki- pada fundamentalne "To forma". Forma? Tylko forma czy aż? A może to podpowiedź Witkacego?  Może to drogowskaz? Może naszym światłem w tej ciemności niemocy, w tej strasznej samotności jest witkacowska Czysta Forma?  Może to w sztuce jest nasze ocalenie? Droga do prawdy?.

Andrzejowi Dziukowi kolejny raz udało się - nas maluczkich nieszczęśników - potrząsnąć, skonfrontować z nami samymi, zmusić do głębszych, może nawet metafizycznych przeżyć.

A to napięcie, które spektakl budował w każdym z nas z minuty na minutę, ten niepokój - na koniec został rozładowany w charakterystyczny dla  zakopiańskiego teatru sposób. Gdy w ostatniej scenie widzowie zostali zaproszeni do wspólnej z aktorami konsumpcji arbuza.

Chapeau ba dla Andrzeja Bieniasa, chyba za najtrudniejszą w swoim dorobku rolę. Nie wiem, ile trwał spektakl (straciłam rachubę czasu), ale cały czas miał na sobie skupiony wzrok 36 wnikliwych par oczu. Bez chwili oddechu. I dał radę.

I jeszcze warto wspomnieć o scenografii Zbigniewa Bajka - ascetycznej, ale wymownej. Białe połacie materiału poplamione farbą jak krwią były dla nas ekranem. Jedna brudna płachta, także z czerwonymi plamami, przerzucana była przez aktorów na scenie. W którymś momencie okryła się nią Liza. Ta płachta - była trochę jak nasze plugawe, beznadziejne życie. Jak czas, gdy tak poskręcana wiła się po podłodze. Trochę jak pępowina - pępowina nas, martwo urodzonych.


Fot. Iwona Toporowska Photography