Iżby mój krzyk nie ustawał (WIDEO)

28 sierpnia to data symboliczna. Koniec społeczności żydowskiej w Czarnym Dunajcu. W tym dniu musieli opuścić swoje domy. Ostatnia grupa Żydów, którzy nie zostali zastrzeleni, została przetransportowana do Nowego Targu. Stąd 30 sierpnia w nieludzkich warunkach, w wagonach towarowych zostali wywiezieni do obozu zagłady w Bełżcu.

Ziemio nie kryj mojej krwi

 "Ziemio nie kryj mojej krwi, iżby mój krzyk nie ustawał" - te słowa z Księgi Hioba rzucają się zaraz przy wejściu na cmentarz żydowski, gdzie w środę rozpoczęły się uroczystości. Była modlitwa, a potem wspólne odczytanie na głos imion i nazwisk ofiar Zagłady z Czarnego Dunajca. Po raz pierwszy uczestniczył w obchodach Izrael Koren, który przyjechał z Izraela z żoną. Jego ojciec pochodził z Czarnego Dunajca, to Józef Korngut. Przywiózł jego dowód osobisty w języku polskim, przekazał Michałowi Szaflarskiemu, organizatorowi obchodów, z myślą o przyszłej izbie pamięci w Czarnym Dunajcu. Odnalazł pana Michała dzięki stronie www.jewishczarnydunajec.pl, która w zeszłym roku wystartowała.

Pewnym zgrzytem na cmentarzu był brak jakiegokolwiek przedstawiciela miejscowego Urzędu Miasta. Kolejnym, gdy okazało się, że ktoś zamknął Gminny Ośrodek Kultury, gdzie miał się odbyć następny punkt uroczystości. Po kilku telefonach, z kilkunastominutowym opóźnieniem, w końcu udało się dostać to środka.

Tu za pośrednictwem zooma odbyło się spotkanie z potomkami Żydów z Czarnego Dunajca, którzy mieszkają w USA, Izraelu, Holandii i w Niemczech.

Uroczystości na cmentarzu uświetnił śpiew Ryfki Foremniak. Wieczorem odbył się też jej recital w zrujnowanej synagodze, gdzie przez lata był magazyn mebli.

Ryfka Foremniak to świecka kantorka, czyli szlichat cibur, z zawodu psycholożka i dziennikarka.

Nikt nie pozostał

Przed wybuchem II wojny światowej w Czarnym Dunajcu mieszkało ok. 400 Żydów. Byli adwokatami, lekarzami, nauczycielami. Właścicielami sklepów, piekarni, karczm i młynów. Dla nielicznych, którzy przeżyli wojnę, miejsca na Podhalu nie było. Pierwsze udokumentowane powojenne zabójstwo Żydów w naszym regionie miało miejsce 11 maja 1945 roku w Maniowach. Członkowie oddziału Józefa Kurasia “Ognia” zastrzelili czterech Żydów, którzy wrócili z obozów koncentracyjnych, w tym Barucha Feita, Leona Krausa i Chaima Blondera z Czarnego Dunajca. To tylko jedna z kilku przerażających egzekucji.

Pamięć o dawnych sąsiadach

Józef Lehrer miał duży sklep w rynku i hurtownię, Henryk Holländer prowadził w rynku dwa sklepy żelazne. Efraim Korngut był właścicielem domu handlowego, Henryk Pacanower miał młyn wodny. Szymon Pacanower był adwokatem. Do dziś przetrwała okazała, murowana synagoga tuż przy rynku. Obok niej był drewniany  dom modlitewny, po którym nie ma śladu. Spalili go Niemcy. W Czarnym Dunajcu działała szkoła Talmud-Tora i bractwo pogrzebowe Chewra Kadisza. Od 1935 roku aktywnie działało „Stowarzyszenie Dobroczynne Kobiet Żydowskich”, którego celem była “pomoc biednym i chorym mieszkańcom Czarnego Dunajca, wyznania mojżeszowego" .

Na co dzień Żydzi posługiwali się językiem polskim, znali również gwarę góralską, bo chodzili do szkoły ze swoimi góralskimi rówieśnikami. Dniem handlowym w Czarnym Dunajcu był poniedziałek. Targ był najpierw na Rynku, potem na terenie targowicy przy drodze na Ciche.Wszystkich tych informacji można dowiedzieć się na stronie jewishczarnydunajec.pl