Tatrzańscy nosicze

W czerwcu ukazała się książka autorstwa Katariny Novákovej – „Tatranski nosiči”. Autorka, etnograf, pracownik naukowy Instytutu Etnologii Słowackiej Akademii Nauk w Bratysławie, zafascynowana od młodości zawodem tragarza górskiego, postanowiła podjąć się opracowania tego tematu z naukowego punktu widzenia. Książka – której promocja i „chrzest” kroplami potu nosiczów zmieszanego z nalewką goryczki odbył się w Rainerovej chacie w asyście dwóch znanych tragarzy słowackich – Petera Petrasa i Jaroslava švorca – jest opracowaniem popularno-naukowym.

W ostatnich latach ukazały się dwie pozycje o tej tematyce: „Skalnatý sen” Laco Kulangi i „Spod krošne veselo i vážne” Jaro švorca i Pal’o Barabáša, ale są to opowiadania, przygody i wspomnienia autorów, którzy trudnili się tym zawodem, zresztą obie pozycje interesująco napisane i godne polecenia. Książka Novakovej, która ukazała się nakładem znanego wydawnictwa tatrzańskiego I&B Ivana Bohuša młodszego w Tatrzańskiej Łomnicy, traktuje temat kompleksowo i historycznie, w nawiązaniu do początków tragarstwa tatrzańskiego. Nie brak w publikacji nawiązań i porównań do innych rejonów górskich, m.in. w Alpach i Himalajach.

Zawód tragarza górskiego związany był od początku z przewodnictwem tatrzańskim i to po obu stronach Tatr. W początkowym okresie turystyki przewodnik był niejako zobowiązany do noszenia bagażu turysty, o ustalonym dopuszczalnym ciężarze, a co było ponadto, nosili górale lub praktykujący przy przewodniku „chłop pod torbę”. Wynoszenie dużych ciężarów rozpoczęło się w Tatrach wraz z budową schronisk położonych w górnych piętrach dolin. Jednym z nich była Tery’ego chata, której budowa rozpoczęła się pod koniec XIX wieku.

Wynoszeniem materiału budowlanego trudniło się 125 mężczyzn z Wielkiego Sławkowa, Starej Leśnej i Rakus, którzy średnio trzy razy dziennie wynosili ładunek o cieżarze 50-60 kg z Siodełka do Doliny Pięciu Stawów Spiskich. W latach 30. ubiegłego wieku zatrudnieni byli tragarze przy budowie kolejki linowej na Łomnicę. Po tym okresie niektórzy z nich zatrudnili się w schroniskach do wynoszenia m.in. żywności i węgla. Dla tej pierwszej grupy zawodowych nosiczów był to zawód nieźle płatny, pozwalający utrzymać rodzinę.

Legendą tamtego okresu jest Ondrej Hudáček z Lendaku, który przeciętnie wynosił na krosnach ciężar 70 kg. Pracował jako nosicz do 62 roku życia. Zmarł w 1990 roku i do dziś nazywany jest „królem tatrzańskich nosiczów”. Jego rekordem było wyniesienie z Siodełka do Zamkowskiego chaty pieca o wadze 137 kg. Przez jakiś czas zawodem tym trudniła się również jego żona – Maria Hudáčková, która do schronisk wynosiła przeciętnie ładunek 3- kilogramowy. Ten pierwszy okres nosiczów, pracujących głównie dla pieniędzy, skończył się pod koniec lat 60.

Nowa generacją nosiczów wywodziła się przeważnie spoza Tatr, nieraz z dużych miast. Byli to studenci, ludzie młodzi, którzy w panującym wówczas systemie politycznym nie widzieli dla siebie miejsca, natomiast Tatry oferowały im swobodę oraz obcowanie z górami i ich przyrodą. Jakie jeszcze motywy kierowały młodymi ludźmi, by zostali nosiczami?

Jeden z nosiczów tej generacji tak odpowiada: – Oprócz zainteresowania górami, również wolność: nie jest się z nikim i niczym związanym, jest się panem siebie. Jest wolność słowa, myśli, przekonań, jest też odejście od cywilizacji i sytuacji politycznej. W warunkach górskich, przy tak ciężkiej pracy można poznać lepiej samego siebie i sprawdzić się w różnych trudnych sytuacjach.

W Tatrach Wysokich nosicze zaopatrują: Chate pod Rysami, Tery’ego chate, Zbójnicką chate, Zamkowskiego chate oraz Kamienną chate i Rainerową chatę, głównie z tej racji, że dzierżawcami tych dwóch są jeszcze aktywni znani, o dużym dorobku nosicze: Laco Kulanga i Peter Petras. Ten pierwszy do dziś dzierży rekord „wynoski” 207,5 kg z Siodełka do Zamkowskiego chaty, a drugi już po sześćdziesiątce startował w zawodach „Nosickej stovki”, czyli ze stu kilogramami na grzbiecie na czas, na wymienionej powyżej trasie.

Książka o nosiczach jest bogato ilustrowana historycznymi i współczesnymi fotografiami oraz rysunkami Ivana Bajo, świetnego górskiego rysownika i karykaturzysty, ładnie wydana, w twardych okładkach. Nie powinno jej zabraknąć na półkach miłośników literatury tatrzańskiej.

Apoloniusz Rajwa