2021-04-25 10:00:00

Z archiwum

Ostatni folusznik

Folusze zniknęły z krajobrazu Podhala. Tradycyjne metody wyrabiania sukna zastąpiły maszyny. Józef Słodyczka z Ustupu był jednym z ostatnich, który znali tajniki tego ginącego zawodu. Jesienią robił suknianą cuchę dla pana młodego, nietypową, dokładnie według wzoru z lat 20. ubiegłego wieku. Nie tylko sukno robił metodą tradycyjną, nawet szycie było ręczne, dokładnie, jak za pradziadka Macieja - żadnego śladu maszyny. Przypominamy dziś nasz tekst z 2007 roku, by folusze nie zniknęły, przynajmniej z naszej historii. Wspomnijmy też ostatniego folusznika, pana Józefa.

Porobek, czyli wątek

Nawet na wełnie, z której sukno się wyrabia, trzeba się znać. – Runo trzeba posegregować, oddzielnie wełnę z grzbietów, oddzielnie z podbrzusza. Ta z grzbietów – dłuższa, twardsza, bardziej ordynarna – nadaje się na osnowę, ta z podbrzusza – krótsza i delikatniejsza – na „porobek”, czyli mówiąc po polsku – wątek – tłumaczy. Kolejny etap to „cuchrowanie” wełny. Z tak przygotowanej dopiero przędzie się nić na warculi. Następnie trzeba przygotować osnowę. Na zrobionym przez siebie warsztacie tkackim, na snowadle pan Józef cierpliwie układa 400 równiutkich nici, idealnie równolegle do siebie. – I jak tkacz, przeplatam wątkiem, robię najzwyklejszy splot tkacki. Otrzymuje w ten sposób surowe, niefolowane sukno, takie rzadkie – wskazuje na wiszący gotowy już kawałek materiału. – Na siągę sukna trzeba 6 kg wełny. Siąga to długość około sześciu łokci, czyli ok. 3,6 metra, szerokości będzie ok. 65-70 centymetrów – wyjaśnia. Dawniej tkaniem sukna zajmowali się – knopy i knopki. Pan Józef pamięta jeszcze knopki z Maruszyny, od których woziło się taki materiał, a następnie zawoziło do folusznika.

Folusz pradziadka Macieja

Pan Józef przechodzi tylko do niewielkiego pomieszczenia w piwnicach swojego domu, gdzie ma własnoręcznie zrobiony folusz. Pracował nad nim 4 lata. To było w latach 70., żył jeszcze ojciec, który pomagał w odtworzeniu mechanizmu. Folusz w rodzinie Słodyczków był od czasów pradziadka Macieja. – Tartak, młyny, folusz i holendry, którymi oddzielało się zboże od łuski – uściśla. – Pradziadek młodo umarł, zostawił dwóch małych synów, którzy musieli szybciej niż inni wydorośleć i zająć się gazdowaniem – opowiada pan Józef. Dziadkowi Janowi komuniści w połowie lat 50. zabronili jednak kapitalistycznych praktyk i wszystkie urządzenia zostały zaplombowane. Tata pana Józefa – także Jan – zajmował się pamiątkarstwem, w foluszu robił kasetki. Pamiętał jednak wiele tajemnic związanych z folowaniem i przekazał je potem synowi. – Trochę on mnie nauczył, do wielu rzeczy sam doszedłem – twierdzi. A na kurs knopstwa jeździłem do Łodzi.

Pod ciężarem stąporów

Utkany u knopa lub jak w przypadku pana Józefa na własnym warsztacie materiał wkłada się do folusza. I tu następuje kolejny, bardzo żmudny etap pracy. – Folusz to takie bardzo prymitywne urządzenie, ale łatwo na nim sukno zniszczyć – twierdzi. Sukno układa się w tzw. „stępie” wyżłobionym w pniu drzewa, w czymś w rodzaju korytka. W sukno uderza się ogromnymi drewnianymi młotami zwanymi „stąporami”, które kiedyś napędzane były kołem wodnym. Dlatego folusze były nad potokami. Jednocześnie do korytka wlewa się wąską rynienką wodę – najpierw zimną, a potem na przemian ciepłą i zimną. Uderzenia powodują, że sukno się zagęszcza i zyskuje odpowiednią strukturę. W zagęszczeniu materiału pomaga ciepła woda. – Jak podrobek mocno skręcony, to trzeba folować dłużej, czasem 20 albo i więcej godzin – wyjaśnia pan Józef. Kolejny etap to kartowanie sukna, czyli ułożenie go w specjalny sposób, następnie maglowanie i na koniec suszenie, oczywiście w naturalny sposób, na słońcu. Folowanie – to jak podkreśla pan Józef – jego najbardziej ulubiona, ale i najgorsza dla zdrowia część pracy. – Młoty cały czas chlapią, woda paruje, jest tam jak w saunie – opowiada pani Zofia, żona folusznika. – To była zawsze wielka pasja męża, z której, niestety, żyć się nie dało – podkreśla pani Zofia. – Dlatego mąż żył z działalności chałupniczej, z wyrobów do Cepelii. Wyjeżdżaliśmy też na sezonową pracę do Austrii – opowiada. – Ale każdą wolną chwilę mąż spędza w foluszu. Dziś takich wariatów jak on już nie ma – dodaje.

Jak hartuje się sukno

Jak poznać dobrej jakości sukno? Po prawdziwym, naturalnie natłuszczonym owczym tłuszczem – spływa woda, bo materiał jej nie przepuszcza. - Jak ktoś używa chemikaliów, to ta warstwa znika. A dawniej to jeszcze gotowano stare kości i ten płyn wlewano rynienką podczas folowania – opowiada. – Ważny moment to hartowanie sukna – zdradza pan Józef. – Ja tak nagrzewam sukno przez kilka godzin, że się go nie da wziąć do ręki. Potem momentalnie polewam zimną wodą, wtedy twardnieje. Takie sukno potem jest trwalsze – tłumaczy. Prawdziwe, nie maszynowo zrobione sukno można też poznać po wystających „kosiołkach”. To z maszyny jest idealnie gładkie. – Czasem zdarza się komuś, że po roku sukno pęka – to już wynik błędu popełnionego przy tkaniu – wyjaśnia. Pan Józef niechętnie sprzedaje sukno, woli własnoręcznie wykonywać z niego cuchy, portki, bacowskie torby, góralskie derki czy story. – I wszystko szyje ręcznie, proszę zobaczyć ten szef, tu nie ma żadnej maszynowej roboty – pani Zofia pokazuje cuchę uszytą dla syna. Pan Józef liczy, że nie będzie ostatnim folusznikiem na Podhalu. Warsztat chce przekazać jednemu z synów. – Jan, starszy z synów, od brzdąca podglądał ojca w foluszu, ma do tego smykałkę – wtrąca pani Zofia. – Byle tylko było dla kogo to sukno robić, byle ludzie docenili taką ręczną robotę – dodaje.

Beata Zalot

Tygodnik Podhalański 51-52/2007

Reklama

Komentarze Facebook

Powyższe komentarze są prywatnymi opiniami użytkowników portalu społecznościowego Facebook.
Redakcja 24tp.pl nie wpływa na treść oraz nie odpowiada za wpisy dokonane przez użytkowników portalu Facebook.

Z archiwum

Ostatni folusznik

Ortolandia 2021

Niepowtarzalne widoki z Kondrackiej Przełęczy

Msza święta na Kasprowym Wierchu

Matura w Zakopanem

Odnowiony cmentarz żydowski

Tischner w Smreku

Wicepremier Piotr Gliński gościł w Zakopanem

Tak wygląda Fit Park w Szczawnicy

W świecie książek, filmów i bajek

Ostatnia droga starosty Jerzego Zacharki

Magiczny Smreczyński Staw

Krokusy na Harendzie

Pandemiczna Droga Krzyżowa na Krupówkach

Pożar w Białym Dunajcu

Morskie Oko i Czarny Staw w zimowej scenerii

Lexusem w płot

Mistrzostwa Polski w Snowboardzie w Suchem

Na Gąsienicową na nartach

Tak wyglądają kontrole na granicy w Chyżnem

Przyjechał, pojeździł na nartach i wyjechał

Starorobociański Wierch - czysta tatrzańska przyjemność

Tak było na Biegu Ultra Granią Tatr

Tatuaż pod Tatrami

Kamil Stoch najlepszy w Zakopanem

Kubacki drugi w kwalifikacjach

Degustacja z tradycją

Świat artystów, twórców ludowych

Sabałowa Noc. Orlice i zbójnicy

Sabałowe Bajania rozpoczęte

Tour de Pologne zmierza do mety

Zobacz pozostałe galerie