Reklama

2021-11-04 10:00:00

Historia

Cheder, bożnica i mykwa, czyli Szczawnica, jakiej nie znasz

Reklama

Szczawnica zmienia się. Przed laty pienińskie uzdrowisko słynęło z galicyjskiego klimatu, koszernych dań i jedynej w okolicy łaźni rytualnej. Miasto zamarło podczas wojny, choć część Żydów opuściła góralską miejscowość jeszcze przed 1939 rokiem. Pozostali ci, którzy wierzyli, że nie może ich spotkać nic złego. Mylili się.

W latach 30. XX w. żydowscy kuracjusze stanowili około 60% wszystkich odwiedzających Szczawnicę gości. To z myślą o nich powstawały hotele, pensjonaty oraz wyjątkowa, reklamowana w prasie i folderach „dla pierwszorzędnej inteligencji izraelickiej”, restauracja. Mimo że trudno w to uwierzyć, Żydzi ze swą tradycją, strojem, muzyką oraz pobożnością, wspólnie z mieszkańcami Szczawnicy tworzyli przed laty klimat pienińskiego uzdrowiska. Szczawniccy Żydzi mieszkali wzdłuż ulicy Głównej. Gdzie mieścił się szczawnicki cheder, mykwa, a gdzie bożnica? Pierwszy z tych budynków znajdował się przy ulicy Szalaya 27a. Dom, w którym mieściła się niepubliczna żydowska szkoła religijna, gdzie młodzi Żydzi (już 3- 5-letni) uczyli się języka hebrajskiego i podstaw judaizmu, wyróżniał się spośród innych gankiem. Budynek pełnił także funkcję domu gminnego - gminy żydowskiej. Mieszkał tu przed laty nauczyciel Sałka Krumholz.

Niegdyś także na ulicy Szalaya stała bożnica. Budynek swoim wyglądem bardziej przypominał skromne chasydzkie domy modlitwy, niż bogate synagogi. W przyziemiu znajdował się warsztat szklarski Haskiela Sziffa. Ostatnim rabinem był Józef Baumöhl. Duchowny pełnił swoje obowiązki w Krościenku i w Szczawnicy. Jak podkreślają historycy, obie gminy były tak biedne, że żadna z nich nie mogła utrzymać rabina. Brakowało im pieniędzy na budowę nowej bożnicy. Gdy już szczawnickim Żydom udało się zgromadzić środki na budowę nowej świątyni, wybuchła wojna. Co z pozostałymi żydowskimi obiektami? Niektóre przetrwały do dziś, tak jak szczawnicka mykwa - rodzaj rytualnej łaźni, służącej do rytualnego oczyszczania i obrzędowej kąpieli. Budynek znajdował się na Zawodziu (obecnie mieści się tu masarnia) i zasilany był wodą z Grajcarka. Przed wojną mykwę prowadził Reich Wolf, a po nim bracia Bergmanowie. „Rodzina mamy żyła nad rzeką i prowadziła Mykwę” - pisze na stronie internetowej www.szczawnica-zydowska.pl Lila Cohen, wnuczka Berisza Bergmana. „Moja matka jako młoda dziewczyna pomagała swoim rodzicom ją powadzić. Jednym z przydzielonych jej zadań było noszenie wiader wody z rzeki, by napełnić wanny. Jej rodzice byli bardzo religijnymi Żydami. Każdego piątku przygotowania do szabatu były skwapliwie przeprowadzane - mosiężne świece były polerowane, dom czyszczony, przygotowywano specjalny posiłek. Mój dziadek wierzył, że jego religijnym obowiązkiem było zaoferowanie gościny każdemu, kto nie miał miejsca, by w piątkową noc spożyć kolację.” Dziadkowie Lilii Cohen, która mieszka w Australii, zostali wywiezieni do obozu koncentracyjnego w Auschwitz. Ich dalsze losy są nieznane.

Tam, gdzie dziś znajduje się kinoteatr „Pieniny”, biblioteka oraz Miejski Ośrodek Kultury, znajdował się jeden z piękniejszych żydowskich obiektów „Grand Restaurant”. Restauracja koszerna o wysokim standardzie powstała w latach 20. ubiegłego wieku. Wyróżniał ją napis na dachu, ułożony z dachówek: „Grand Restaurant B. M. Stöger”. Do właściciela budynku - zamożnego Żyda należała również „Perła”, „Grand Hotel” oraz wyszynk. Całą jedenastoosobową rodzinę Niemcy wywieźli do getta. Przed wojną na Głównej 8 mieściła się „Temida” (obecnie znajduje się tutaj m.in.: apteka), chętnie odwiedzana przez kuracjuszy, którzy mogli skorzystać z pokoi z utrzymaniem lub bez, z kuchni rytualnej, sali brydżowej oraz dansingowej. Mieścił się tutaj także zakład fryzjerski Buchbindera. Vis a vis Temidy stał „Pasaż Weissmana”, z którym związana jest niezwykła historia. Budynek powstał dzięki wygranej w loterii. Pieniądze pozwoliły Ignacemu Weissmanowi z Czortkowa kupić parcelę i wybudować willę, w której mieściło się kilka sklepów. Poniżej Pasażu, na obecnym placu targowym, Wiessman organizował kino letnie.

Spacerując dziś po Szczawnicy, nie sposób nie zauważyć stojącej w centrum miasta niezwykle charakterystycznej willi. Budynek był własnością Abrahama i Racheli Engländerów, stąd nazwa budynku „Englander”. Żydowska rodzina prawdopodobnie przyjechała do pienińskiego uzdrowiska ze Spiskiej Starej Wsi w drugiej połowie XIX wieku. Przed wojną był to hotel, ale nie tylko. Mieścił się tu także gabinet doktora Dawida Heftela. W piwnicy obiektu znajdował się wyszynk, który wspólnie z rodzicami prowadzili Szulem i Maje. W 1942 r. budynek zajął na swoje biuro niemiecki komisarz. Więcej informacji na temat tego, jak wyglądała przedwojenna Szczawnica, znajdziesz na stronie Jana Saraty www.szczawnica-zydowska.pl. Na niecodzienny spacer, pozwalający wyobrazić sobie miasto wielokulturowe, tolerancyjne, tętniące gwarem ulicznych handlarzy, zapraszają gimnazjaliści z uzdrowiska.
Aneta Dusik
Tygodnik Podhalanski 2/2012

Zostań Patronem Tygodnika Podhalańskiego.

Reklama
Komentarze Facebook
Dodaj komentarz
Wysłanie komentarza oznacza akceptację regulaminu komentowania na łamach 24tp.pl
wstyd 2021-11-04 15:29:20
Należy wspomnieć, że rdzenna ludność mogła coś zarobić by oddać to co kupili u Żyda w zimie "na borg". W lecie chodziło się w drewniakach podbitymi jak ktoś miał możliwość "zdobycia" starymi oponmi. Lata świetności oraz kontaktu ze światem nie mówiąc o pracy i możliwości kształcenia się rdzenna ludność zawdzsięcza systemowi, który nastał po wojnie. Niestety ta część histrii szczawnickiej jakoś dziwnie umyka, szkoda.
sp 2021-11-04 10:33:29
A może by tak coś o Romach (cyganach) z Krośnicy? Przecież oni też są z"stąd".

Reklama
  • PRACA | dam
    PIEKARNIA W ZAKOPANEM ZATRUDNI PIEKARZA. Na stałe, umowa. 602 759 709
  • PRACA | dam
    Zatrudnię SPRZEDAWCZYNIĘ DO SKLEPU SPOŻYWCZEGO W ZAKOPANEM. 602 759 709
  • NIERUCHOMOŚCI | sprzedaż
    Sprzedam DZIAŁKĘ BUDOWLANĄ 25 arów w Niedzicy z dobrym dojazdem, tel. 503-723-789
  • NIERUCHOMOŚCI | sprzedaż
    Sprzedam DZIAŁKĘ W ŁAPSZACH WYŻNYCH (nr 2903, 2904, 2905). 572624414.
  • MOTORYZACJA | sprzedaż
    SKUTER SNIEŻNY POLARIS. SILNIK ŻUKOWSKI prawie nowy. 515 503 494.
  • NIERUCHOMOŚCI | wynajem
    Do wynajęcia MIESZKANIE, I piętro, Waksmund. 515 503 494.
  • USŁUGI | budowlane
    DROBNE USŁUGI STOLARSKIE. OKNA, DRZWI NA ZAMÓWIENIE. RENOWACJA STARYCH SCHODÓW, PODŁÓG I MEBLI. 502 647 392.
  • MOTORYZACJA | sprzedaż
    MERCEDES E KLASSE, combi, W211, 2.2 CDI, r. 2004 - 502 647 392
  • USŁUGI | budowlane
    USŁUGI BLACHARSKO-DEKARSKIE, KRYCIE I PRZEKRYCIA DACHÓW, KOMINY, BALKONY, RYNNY, GZYMSY, FASADY. 889 388 484.
  • KUPNO
    OBWOŹNY SKUP ZŁOMU - dojazd do klienta. SKUP STARYCH SPAWAREK. 536 269 912.
  • USŁUGI | budowlane
    FLIZOWANIE, REMONTY, WYKOŃCZENIA. 882080371.
  • USŁUGI | budowlane
    KAMIENIARSTWO. 882080371.
  • PRACA | dam
    NIEMCY - murarz cieśla malarz ocieplenia spawacz elektryk kranista. 601-218-955
  • USŁUGI | budowlane
    HYDRAULIK - 660 404 104.
  • NIERUCHOMOŚCI | wynajem
    ZAKOPANE - KOŚCIELISKO DO WYNAJĘCIA MIESZKANIA 35-38m2. 608 806 408
  • NIERUCHOMOŚCI | wynajem
    DO WYNAJĘCIA LOKAL HANDLOWO-USŁUGOWY 110m2 W CENTRUM NOWEGO TARGU, UL. KRZYWA. 608 806 408
  • PRACA | szukam
    KUCHARKA, POMOC KUCHENNA, POSPRZĄTAM. 796 358 958.
  • USŁUGI | budowlane
    PRACE WYSOKOŚCIOWE, MALOWANE DACHÓW, MALOWANIE ELEWACJI METODĄ NATRYSKOWĄ ORAZ KLASYCZNĄ. 537 160 398.
  • KUPNO
    Kupię LIMBĘ na pniu. 605 306 244
  • USŁUGI | budowlane
    ADAPTACJA STRYCHÓW, REMONTY, ŁAZIENKI, WYKOŃCZENIA WNĘTRZ. 693 206 403.
  • PRACA | dam
    Praca na budowie - docieplenia, budowy od podstaw, wykończenia. Zakopane i okolice. tel. 500160574. 500160574
    Tel.: 500160574
  • PRACA | dam
    KONSERWATORA/PRACE PORZĄDKOWE PRZY PENSJONACIE. Zakopane. 602 74 31 38
  • PRACA | dam
    PRACOWNIK BIUROWY na hali sprzedaży (faktury, itp.). Zakopane. 602 74 31 38, gobo10@wp.pl
  • PRACA | dam
    HURTOWNIA SPOŻYWCZO-MROŻONKOWA POSZUKUJE PRZEDSTAWICIELA HANDLOWEGO na teren Zakopanego i okolic. OFERUJEMY: - stabilne zatrudnienie, - atrakcyjny system wynagrodzenia (podstawa + prowizje), - samochód służbowy, telefon, laptop. CV NA ADRES: gobo10@wp.pl, tel. 602 74 31 38.
  • NIERUCHOMOŚCI | wynajem
    LOKAL do wynajęcia ok.120 m2, Maruszyna, cena 2000 zł, do uzgodnienia, tel. 512293983
  • PRACA | dam
    PRACA W SKLEPIE SPOŻYWCZYM - BUKOWINA TATRZAŃSKA - STOISKO MIĘSNO-WĘDLINIARSKIE. 609820250 as.stasik@op.pl
    Tel.: 609820250
  • PRACA | dam
    Poszukuję pielęgniarki do ośrodka rehabilitacyjnego w Murzasichlu. 601544146 www.krywan-tatry.pl biuro@krywan-tatry.pl
    Tel.: 601544146
  • USŁUGI | inne
    WYCINKA, PRZYCINKA DRZEW W TRUDNYCH WARUNKACH - 691 317 098.
  • PRACA | dam
    Restauracja w Zakopanem zatrudni POMOC KUCHENNĄ na sezon letni. 601 533 566, 18 20 64 305
  • PRACA | dam
    POSZUKUJEMY KANTORA DO UDZIAŁU W TRADYCYJNEJ MSZY ŚWIĘTEJ WSZECHCZASÓW. 697 718 044
  • PRACA | dam
    Piekarnia w Zakopanem zatrudni PIEKARZA. Praca stała, dobre warunki. 604 102 804, 602 285 793.
  • USŁUGI | budowlane
    BUDOWY DOMÓW OD PODSTAW ORAZ WIĘŹBY DACHOWE WRAZ Z POKRYCIEM. 572624414.
  • PRACA | dam
    GALERIA CREO MAZUR ZAKOPANE ZATRUDNI STUDENTKĘ/UCZNIA (Z UBEZPIECZENIEM) DO SPRZEDAŻY BIŻUTERII - elastyczny grafik+ premie! CV prosimy o wysyłanie na maila: gcreocv@gmail.com, bądź zapraszamy osobiście do salonu "Złoto Srebro" ul. Kościuszki 10, Zakopane
    E-mail: gcreocv@gmail.com
  • PRACA | dam
    POSZUKUJEMY OSÓB DO PRACY W KARCZMIE PRZY KRUPÓWKACH na stanowisko: KUCHARZ, POMOC KUCHENNA. 600 035 355.
  • SPRZEDAŻ | budowlane
    Sprzedam KANTÓWKĘ, KROKWIE, DESKI, GONTY, ŁATY - 788 344 233.
  • PRACA | dam
    Kąpielisko Geotermalne Szymoszkowa przyjmie do pracy na sezon letni: PIZZERA, BARMANKI, OSOBY DO OBSŁUGI PUNKTÓW GASTRONOMICZNYCH. Więcej informacji pod nr tel.: 693 319 707
  • USŁUGI | budowlane
    OCIEPLANIE DOMÓW na materiałach wysokiej jakości. 787 479 002.
  • SPRZEDAŻ | różne
    DREWNO KOMINKOWE. 501 577 105.
  • NIERUCHOMOŚCI | kupno
    Kupię działkę na Podhalu GOTÓWKA!!! 600 404 554
    Tel.: 600
  • USŁUGI | budowlane
    CIEŚLA BLACHARZ, BUDOWA OD PODSTAW. 516 563 400.
  • USŁUGI | budowlane
    MALOWANIE DACHÓW I ELEWACJI. 602 882 325.
  • USŁUGI | budowlane
    KAMIENIARSTWO, ELEWACJE, OGRODZENIA - WSZYSTKO Z KAMIENIA. 509 169 590.
  • SPRZEDAŻ | różne
    NOWE KILIMY RĘCZNIE TKANE (z owczej wełny). Wzór: jarzębina (60/80). Tel. 793 887 893
  • SPRZEDAŻ | różne
    Sprzedam GOBELIN - pejzaż zimowy - (145/80). TORBY JUHASKIE. Tel. 793 887 893
  • USŁUGI | budowlane
    OGRODZENIA, www.hajdukowie.pl. 692 069 284.
2025-07-03 11:06 Jak można zbierać doświadczenie przed pierwszą pracą? 2025-07-03 11:00 Samoloty, szybowce, balony... Będzie się działo na niebie nad Nowym Targiem 2025-07-03 10:51 Jak szkoła języków dla dorosłych może pomóc Ci w rozwoju osobistym? 2025-07-03 10:00 Sukcesy reprezentantów Powiatu Nowotarskiego i Tatrzańskiego na festiwalu kapel 2025-07-03 09:00 Policja zatrzymała trzech pijanych kierowów, wśród nich turysta z Arabii Saudyjskiej 2025-07-03 08:30 Czy warto inwestować w profesjonalną stronę internetową dla małego biznesu? 2025-07-03 08:01 Zakopane - edycja chińska 1 2025-07-03 07:00 Nagrodzono Szkoły w ramach Miejskiego Systemu Współzawodnictwa Sportowego 2025-07-02 22:42 Potrącenie w Dębnie 2025-07-02 22:18 Spotkanie z Gorcami. Rodzinny piknik w Ochotnicy Górnej 2025-07-02 21:48 Fontanna multimedialna w Parku Cysterskim czeka na Was! 2025-07-02 21:00 Ochotnicki piknik motocyklowy 2025-07-02 20:26 Nowy singiel Hanny Zbyryt (WIDEO) 1 2025-07-02 20:17 Zderzenie w Bukowinie Tatrzańskiej 2025-07-02 20:07 Polka utknęła w Żlebie Téryego w Tatrach Słowackich 1 2025-07-02 20:00 Nowotarskie OSP nagrodzone podczas Gali Strażackiej Województwa Małopolskiego 2 2025-07-02 19:30 Copacabana w Szczawnicy? (WIDEO) 2 2025-07-02 18:31 Mało wody w Grajcarku 1 2025-07-02 18:00 Czytanie Tischnera 2025-07-02 17:34 Scena już prawie gotowa, a w Zakopanem 27 st. C. (WIDEO) 5 2025-07-02 17:15 Policja na festynie rodzinnym w Klikuszowej 2025-07-02 16:48 Policjanci zauważyli zwłoki 57-latka leżące pomiędzy lasem a drogą (WIDEO) 6 2025-07-02 16:00 Koncert Lata z Radiem w Zakopanem. Wszystkie ważne informacje 2 2025-07-02 15:00 Krupówki to nie parking dla meleksów 13 2025-07-02 14:00 Dolina Strążyska jak zawsze zachwycająca. Szczególnie o poranku (WIDEO) 2025-07-02 13:00 Nowy poziomy znak na drodze do Kuźnic. Co z przejściami i pasami? 5 2025-07-02 12:30 Po raz siódmy poeci spotkają się w Rogoźniku 2025-07-02 12:20 Mieszkańcy Raby Wyżnej ostrzegają się w internecie przed dronami zaglądającymi do okien 3 2025-07-02 11:37 Wypadek młodego Polaka w Tatrach Słowackich 2025-07-02 11:00 Biegi w sercu Gorców 2025-07-02 11:00 Przyrodnicy policzyli dzikie kozy w Tatrach 1 2025-07-02 10:00 "Dunajeckie Granie" rozpocznie tegoroczną edycję Tatrzańskich Wici 2025-07-02 09:00 Występy muzyczne, pokaz mody i koncert zespołu Rompey 2025-07-02 08:00 Dwa dni upałów, a w piątek ochłodzenie (WIDEO) 2025-07-02 07:30 Sprawdź się w biegu pod górę 1 2025-07-02 07:00 Nowy Targ Road Challenge 2025. Kolarski wyścig szosowy 2025-07-02 06:30 Autoterapia. Nowa wystawa w Galerii Antoniego Rząsy 2025-07-02 06:10 Policja podała szczegóły odnalezienia zwłok Tadeusza Dudy 11 2025-07-02 04:30 Muzeum Tatrzańskie zaprasza 2025-07-02 04:30 Koncert dla fanów Genesis i Phila Collinsa 2025-07-01 21:21 Podwójny zabójca z Starej Wsi pod Limanową nie żyje 5 2025-07-01 21:15 PiS chce zakazu wjazdu do Polski osób z Bliskiego Wschodu. Górale mogą być niezadowoleni 33 2025-07-01 21:00 Nowe przedszkole i żłobek w Zakopanem. Umowa podpisana 4 2025-07-01 20:00 50 tysięcy złotych nagrody od małopolskiej policji 5 2025-07-01 19:00 Śpisko Watra zapłonie po raz dziewiętnasty 2025-07-01 18:30 Przyjaciele Andrzeja Brandstattera 2025-07-01 18:29 Pożar torfu w Jabłonce 2025-07-01 18:00 Raba Wyżna wesprze budowę rabczańskiego szpitala 2 2025-07-01 17:00 Plac Niepodległości na ochłodę 3 2025-07-01 16:00 Towarzystwo Opieki nad Zabytkami chce wyremontować stację trafo 5
NAJPOPULARNIEJSZE ARTYKUŁY
NAJCZĘŚCIEJ KOMENTOWANE
OSTATNIE KOMENTARZE
2025-06-22 01:24 1. Wzbogacony o 8 kolejnych budynków:):):) Wzbogacony:):):) 2025-06-22 00:36 2. A, czyli wyrżnąć drzewa i walnąć betonowe kloce tak jak już Radisson zrobił na miejscu przepięknego Modrzejowa, który powinien być muzeum, a rozjechały go spychacze. Brawo! Oby tak dalej, zalejemy betonem wszystką zieleń, dziedzictwo wyburzyć. Lepiej się zaborcy obchodzili z polskim krajobrazem i architekturą niż deweloperzy. 2025-06-12 19:04 3. Dla wielu osób za drogo, może by tak pomyśleć o zniżce dla mieszkańców? 2025-05-19 17:33 4. Jan mnie tam tyz zabrakło bo kosula w krate mi nie wyschła... miałem portki na posek zapinane ... rekonesans taki a sztuka "Ulice Jerozolimy " , Ulice pise się z duzej litery pamiytej .se tło .. i suchej co powiado doktor ... sztuk pięknych... 2025-04-24 10:37 5. Tylko na zdjęciach i w realu pusto przez fatalny dojazd do Szczawnicy. Stać w korku I niszczyć zawieszenie, to średnia przyjemność. 2025-04-02 12:01 6. A co na to czorne misie? Te brązowe tyż złe mogą być. 2025-03-28 12:31 7. Co Palace ma wspólnego z Wyklętymi. Ktoś chyba pomylił wątki i miejsca. Czyżby nowy starosta bał się OGNIA ? 2025-03-18 00:29 8. No i teraz wreszcie będzie prawo i sprawiedliwość. 2025-03-12 11:25 9. Na spotkaniu zabrakło schorowanego już pana dra Ryszarda Dąbrowieckiego, który jest pasjonatem twórczości mistrza Hasiora. Wydał nawet o nim książkę pt. "Upadły Anioł- Rzecz o Władysławie Hasiorze" 2025-03-04 09:43 10. Ach ten nieszczęsny młotek. Rośnie w siłę nasza ideologiczna brać
WARUNKI W GÓRACH
POGODA W WYBRANYCH MIASTACH REGIONU
Reklama