2021-11-22 10:00:00

Listopadowe tematy

Lipnickie cmentarze

Pierwszy cmentarz w Lipnicy Wielkiej powstał przy drewnianym kościółku. Dziś zmarłych chowa się na Madejówce. Po lipnickich polach i lasach porozrzucane są zapomniane mogiły z czasów wojny.

W Lipnicy Wielkiej najstarszy cmentarz znajdował się na placu przykościelnym, tak jak to niegdyś bywało. - Dawniej cmentarze zawsze były przy kościołach. Tak samo było i u nas - przekonywał Karol Fitak z Lipnicy Wielkiej. - Z przekazów i literatury wiem, że istniał co najmniej od 1627 roku. Wtedy w Lipnicy Wielkiej był drewniany kościół, i była to pierwsza świątynia, wtedy luterańska. Był wybudowany w 1625 roku, a sto lat później przejęli go katolicy - dodał. Wokół kościoła grzebano zmarłych. Według zapisów Komonieckiego w jego „Dziejopisie Żywieckim” lipnicki cmentarz istniał już co najmniej od 1627 roku. Był nieduży i kilkakrotnie przekopywany, zwłaszcza, gdy w latach 1762-1770 obok drewnianego kościoła budowano murowaną świątynię. Później drewniany kościół rozebrano i przeniesiono do Chyżnego. - Kościół powstał na miejscu, gdzie wcześniej chowano zmarłych. Gdy robotnicy kopali pod fundamenty kościoła - a trzeba było głęboko kopać, bo tam jest krypta - to natrafiali na ludzkie szczątki, które później pochowali do wspólnego grobu. Ta mogiła znajduje się obok lip. W 1945 roku obok kościoła, właśnie przy tych lipach, grzebano poległych Rosjan. Pracował tam też mój ojciec, który opowiadał, że podczas kopania mogił, trafili na dużo ludzkich kości. Wtedy żeśmy się dziwili, ale teraz wiem, że musiał to być ten wspólny grób, o którym wspominałem. Mogło być więcej takich zbiorowych mogił, ale nie wiadomo, gdzie one są - opowiadał pan Karol i dodał, że na przykościelnym cmentarzu zmarłych chowano aż do początku XX w.

Obecnie obok lipnickiego kościoła znajduje się zaledwie kilka mogił, ale dużo mówią o skomplikowanych dziejach tej pogranicznej ziemi. Są na nich napisy w języku łacińskim, węgierskim, słowackim i polskim. Najstarsze nagrobki pochodzą z końca XIX stulecia. Widnieją na nich nazwiska znaczące dla Lipnicy Wielkiej. Tutaj spoczywają m.in. apostoł Orawy Piotr Borowy, Maria Machayowa ze Zwolińskich - matka księży Karola i Ferdynanda Machayów, polskich działaczy narodowościowych i Józefina Mikowa. Następny cmentarz w Lipnicy Wielkiej - obecnie parafialny - został założony około 1860 roku w centrum wsi, nieopodal kościoła na wzgórzu zwanym Madejówka. - Powstał dzięki staraniom proboszcza Stefana Radlińskiego, ale nie obyło się bez wielu trudności - twierdził Karol Fitak. - Pierwotnie miał być poniżej kościoła, ale lipniczanie nie chcieli tam sprzedać ziemi. Później mieszkańcy Roli Lichosytowej zgodzili się sprzedać nieużytki nad potokiem, w miejscu nazywanym Górką, w pobliżu źródełka Borowego. Problemem była spora odległość od kościoła, chociaż ks. Radliński nie sprzeciwiałsię tej lokalizacji cmentarza. Aż w końcu cmentarz założono tam, gdzie obecnie się znajduje - wyjaśniał. W centralnym miejscu lipnickiej nekropolii, na kamiennym cokole, stoi duży krzyż z datą 1862 rok. Obecnie to główny i jedyny cmentarz w Lipnicy Wielkiej. Położony na wzniesieniu z widokiem na wieś i okoliczne wzniesienia. Od momentu założenia był on kilkakrotnie rozszerzany. Wśród nowych nagrobków można dostrzec starsze, wykute w piaskowcu. Spoczywa tu wielu wybitnych i znanych lipniczan, a wśród nich: Emil Kowalczyk, Karol Stopiak, Jan Słaby czy Karol Wójciak Heródek.

W pobliżu parafialnego cmentarza mieścił się cmentarz choleryczny. Jeszcze w latach 80. ubiegłego stulecia ogrodzony był wysokim kamiennym murem, ale niedawno został włączony w obszar głównego, lipnickiego cmentarza. - Cholera panowała w latach 70. XIX wieku. Z opowieści starszych ludzi wiem, że zmarło na nią ok. 800 osób, nie licząc tych, którzy w tym czasie emigrowali na południe, na Węgry czy Słowację. Podobno martwi leżeli przy drogach, w rowach. Opowiadała mi o tym babka, Julianna Fitak - wspominał pan Karol. - W ciągu dnia było nawet kilka pogrzebów, tak ludzie umierali. W tym czasie chorych odwiedzali tacy wiejscy felczerzy, nazywali ich kanfutrami. Ciągle chodzili pijani, bo dostawali specjalny przydział wódki, dla dezynfekcji organizmu. Dużo im to nie pomagało, sami umierali - opowiadał. Po lipnickich polach i lasach porozrzucane są zapomniane mogiły z czasów wojny. W Murowanicy znajduje się zbiorowa mogiła żołnierzy Armii Czerwonej. Starsi mieszkańcy Lipnicy Wielkiej opowiadają też o „cmentarzu wisielców”. - Dawniej samobójców nie grzebano na cmentarzach, tylko w miejscach ustronnych, gdzieś na peryferiach wsi. U nas takim miejscem były Polonki, które graniczyły z Rabczycką Kokotką - wspominał pan Karol. Do dziś o miejscu krążą rozmaite podania i legendy.

Idąc rabczycką drogą, w stronę Źródełka Borowego, a później kierując się na zachód znajduje się niewielki lasek, a w nim zbiorowa mogiła 9 niemieckich żołnierzy, poległych w czasie drugiej wojny światowej. - Nie spotkałem świadków tego zdarzenia - twierdził Karol Fitak. - Prawdopodobnie zostali rozstrzelani jako jeńcy wojenni. Tymczasowe stanowiska strzeleckie na obrzeżach lasku, wskazywałyby na to, że bronili oni dostępu do niego. A przy tym mieli dobry widok na niezalesiony teren i mogli odpierać ataki Rosjan. Rosjanie nacierali jednak od strony Bucznika, Chabinowskim Potokiem, okrążyli lasek i odcięli im drogę odwrotu. Niemcy musieli się poddać. Po wojnie mój kuzyn Franciszek Fitak na miejscu rozstrzelania znalazł notes, w którym był zanotowany adres w Wiedniu. Przechowywał go kilka lat. Później za pośrednictwem przyjaciela, który jechał do Wiednia, przesłał go do austriackiego Czarnego Krzyża, który opiekuje się cmentarzami wojennymi - kończy opowieść Karol Fitak.

Karol Fitak (1926-2008) z Lipnicy Wielkiej był jednym z ostatnich, który umiał tak opowiadać o dawnej Orawie.

Jolanta Flach

Tygodnik Podhalański 44/2012

Reklama

Komentarze Facebook

Powyższe komentarze są prywatnymi opiniami użytkowników portalu społecznościowego Facebook.
Redakcja 24tp.pl nie wpływa na treść oraz nie odpowiada za wpisy dokonane przez użytkowników portalu Facebook.

Listopadowe tematy

Lipnickie cmentarze

Pierwszy cmentarz w Lipnicy Wielkiej powstał przy drewnianym kościółku. Dziś zmarłych chowa się na Madejówce. Po lipnickich polach i lasach porozrzucane są zapomniane mogiły z czasów wojny.

Nagrodzeni zasłużeni dla Kościeliska

Tatry dla krwiodawców i nie tylko

Joanny Wnuk-Nazarowej opowieść o Henryku Mikołaju Góreckim

Jubileuszowe spotkanie krwiodawców w Witkacym

Wymiana desek z Sopotem za nami, sezon zimowy otwarty

Nocne niebo na Stacji Kultura Zakopane

Kapitan Barbara Grocholska-Kurkowiak ma ciepły dom

Podhalańskie mamuty i astronauci z Gliczarowa

Wielkie Forum Samorządowe pod Giewontem

Grecko-chrześcijańskie tropy pod Giewontem

Dom Pamięci w Miejskiej Galerii Sztuki w Zakopanem

Tu króluje rzeźba, "Jutrzenka", sala po prawej

Na osnowie czasu, czyli pół wieku Małgorzaty Kowalczyk

Agata Kowal w "Jutrzenkowej" Galerii ARTPARK

Okno pogodowe nad Morskim Okiem

Morskie Oko w komiksie

Po ślubowaniu i pasowaniu

Odkopywanie Zakopanego w Hyrnym

Pamiętają o Tischnerze, pamiętają o Szymanowskim

Szpulki w Jutrzence

Z Placu Niepodległości na podhalańskie drogi

Maciej Pinkwart i Kapela Hanki Wójcik w Kombinacie

Jak górali z Tatr wygnali, żeby stworzyć TPN

Tatrzańskie Chichoty, czyli z wizytą na plenerze im. Anny Górskiej

Macierzyństwo na szkle malowane i nie tylko

Warszawa ma "Złote tarasy", a Zakopane tarasy cenniejsze od złota

Na dnie oceanu w Kolibie

Nagrody za Macierzyństwo rozdane

Punk Styku u Rząsów

Sportowcy HANDICAP Zakopane podsumowali sezon

Zobacz pozostałe galerie