2022-04-22 10:00:00

Reklama

Historia

Tajemnice Żydów podhalańskich

Reklama

W Nowym Targu Żydzi nosili się po góralsku i mówili gwarą. Mogli podczas okupacji liczyć na pomoc. Tak dobrych relacji nie było już w Zakopanem czy w Rabce. Największe żydowskie sklepy na Krupówkach za swoją antysemicką aktywność otrzymali działacze Goralenvolku.

Pretekstem do dyskusji na temat Żydów na Podhalu i niełatwych tematów z nimi związanych był pokaz filmu „Ida” w reż. Pawła Pawlikowskiego. Po projekcji na przemilczane wciąż tematy rozmawiali: Karolina Panz, która bada przeszłość nowotarskich Żydów, a także prowadzący spotkanie Maciej Krupa. W Nowym Targu tuż przed wojną żyło ok. 2 tys. Żydów (400 rodzin), w Zakopanem - 3 tys. Dziś nie ma po nich prawie żadnych śladów, poza nielicznymi, jak nowotarski żydowski cmentarz czy budynek dawnej synagogi, w którym w latach 70. zburzono piękną fasadę (dziś jest tam kino Tatry). W Zakopanem po synagodze nie ma śladu.

- W Nowym Targu relacje polsko-żydowskie były bardzo bliskie. Ludność żydowska była mocno zasymilowana. Żydzi nowotarscy używali gwary, ubierali się w stroje góralskie, znali przyśpiewki. Czuli się góralami - opowiadała podczas spotkania Karolina Panz. Żydzi na Podhalu byli bardzo dobrze zorganizowani, istniało dużo organizacji. W 1933 r. w Zakopanem odbyły się I Zimowe Igrzyska Światowej Organizacji „Makabi”. Na nowotarskim Kowańcu była jedyna żydowska skocznia narciarska. W czasie wojny Żydzi mogli na Podhalu, wśród miejscowej ludności, liczyć na pomoc. W Nowym Targu było w czasie okupacji getto. Żydzi nie mogli kupować chleba czy mięsa, ratował ich nielegalny handel z polską ludnością.

Niestety, powojenna historia nie jest już taka optymistyczna. Na Podhalu zginęło po wojnie ponad 30 Żydów. - Każdy z tych przypadków był inny. Ginęli np. ludzie, którzy próbowali się przedostać nielegalnie przez granicę. Legalnie nie mogli przewieźć swoich pieniędzy i kosztowności, dlatego wybierali taką drogę - tłumaczyła Karolina Panz. - Często powodem morderstw były kwestie finansowe, ale w okolicach Białki Tatrzańskiej zginęło 7 Żydów, w tym 5 kobiet i pieniądze przy nich zostały - opowiada. - Być może była to zwykła egzekucja, zginęli, bo byli Żydami - domyśla się autorka badań.

W kwietniu 1946 r. został zastrzelony Ludwik Hertz ze znanej żydowskiej rodziny w Nowym Targu. Bardzo smutna jest historia Dawida Grasgruna, handlarza koni z Nowego Targu, który jako jedyny ocalał podczas zagłady Żydów w 1942 r. Zbiegł nago z cmentarza, dotarł do Łapsz Wyżnych, gdzie dostał ubranie od miejscowych ludzi. Ukrywał się do końca okupacji u zakonników w Czerwonym Klasztorze na Słowacji. Po wyzwoleniu powrócił do Nowego Targu. Walczył o odzyskanie synagogi. Dostawał listy z pogróżkami. Zginął we własnym domu w lutym 1946 roku. Sprawców nigdy nie odkryto.

Na swoich rękach krew żydowską mieli także działacze Goralenvolku w Rabce i Zakopanem. - W „oczyszczaniu” Podhala z Żydów pomagał Niemcom Krzeptowski, który podczas swoistego tournee po powiecie wskazywał miejsca ich zamieszkania - opowiadała Karolina Panz. - Największe żydowskie sklepy na Krupówkach otrzymali najbardziej aktywni członkowie Goralenvolku - przypomniał Maciej Krupa. Spotkanie odbyło się w ramach cyklu „Biało-czerwona filmowa” w nowotarskim MOK-u.

Beata Zalot

Tygodnik Podhalański 47/2014

Reklama

Komentarze Facebook

Powyższe komentarze są prywatnymi opiniami użytkowników portalu społecznościowego Facebook.
Redakcja 24tp.pl nie wpływa na treść oraz nie odpowiada za wpisy dokonane przez użytkowników portalu Facebook.

Dodaj komentarz

Reklama

stasek 2022-04-22 15:04:53

"domysla sie autorka badan".
Taka metodologia badan naukowych okreslana jest jako populistyczny belkot.

janek 2022-04-22 13:23:40

mordercy Openheima nie byli od Ognia czy z AK. Zostali aresztowani. Nie przypisuj wszystkich morderstw Ogniowi i jego ludziom

AK Podhale 2022-04-22 11:16:43

Tadeusz Moraw, syn żołnierza AK-WiN

Żydów w Nowym Targu, Białce Tatrzańskiej, Maniowach, w Krościenku, Dawida Grassgrina ,Józefa Openheima i innych zamordował Ogień i jego ludzie. Trzeba mieć odwagę i wskazywać sprawców, a nie owijać w bawełnę. Sprawcy mordując swoje ofiary zostawiali podpis AK z orłem z koroną. AK zostalo0 rozwiązane 19 sty7cznia 1945 r. Ludzie nie orientowali się ,że robi to banda nie mająca nic wspólnego z AK.

Reklama

Galerie

Biesiada pod Giewontem

Adam Bałdych i Daniele di Bonaventura U Wnuka

Dawid Lubowicz Quartet U Wnuka

Kapele, instrumentaliści i śpiewacy ludowi na scenie

Góralskie żywioły na festiwalowej scenie

Festiwalowe Targi Staroci

Barbara i Agata na folkową nutę

Mistrzostwa Podhala w powożeniu

Góralski świat Zofii Stryjeńskiej w Czerwonym Dworze

Jubileusz 150-lecia przewodnictwa tatrzańskiego

Konkurs na wzorcowego oscypka 2025

XVI Europejskie Targi Produktów Regionalnych

Święto ulicy Zamoyskiego w Zakopanem

Fioletowo na Hali Gąsienicowej

Morskie Oko w deszczu, mgle i chmurach

Orkiestra Akademii Beethovenowskiej w Belvedere

Kultura na Bani. Koncert 2 plus 1

Nigdy o Tobie nie zapomnę

Łemkowska Watra z Orawskimi Roztokami

Ceramika Pauli Solańskiej w Kmicicu

Tatry w Galerii YAM

Orkiestra Arte Symfoniko w Czerwonym Dworze

Mike del Ferro i Kacper Smoliński Quartet U Wnuka

"Nasze Zakopane" z Nagrodą Literacką Zakopanego

Zakopiański Festiwal Literacki

Andre Bachleda Curuś u Wnuka

Przyjaciele Andrzeja Brandstattera w Nosalowym Dworze

Biały haft w Czerwonym Dworze

Festiwal Muzyka u Wnuka wystartował

Leszek Możdżer w Nosalowym Dworze

Zobacz pozostałe galerie

Ogłoszenia zobacz więcej dodaj ogłoszenie

PRACA | dam
Przyjmę CIEŚLI DACHOWYCH, DEKARZY, POMOCNIKA DEKARZA. 608729122.
PRACA | dam
Przyjmę MURARZY. Praca Polska, Niemcy. 608729122.
USŁUGI | inne
WYCINKA, PRZYCINKA DRZEW W TRUDNYCH WARUNKACH - 691 317 098.
PRACA | dam
Piekarnia w Zakopanem zatrudni EKSPEDIENTKĘ. Bardzo dobre warunki pracy. 604 102 804, 602 285 793.
USŁUGI | budowlane
BRUKARSTWO, ODWODNIENIA - tanio, solidnie. 512 345 109.
KUPNO
OBWOŹNY SKUP ZŁOMU - dojazd do klienta. SKUP STARYCH SPAWAREK. 536 269 912.
PRACA | dam
Hotel "Foluszowy Potok" Zakopane, ul. Zamoyskiego 42 zatrudni do restauracji hotelowej: KELNERA/-KĘ. Zapewniamy stabilną, całoroczną pracę w restauracji hotelowej. Kontakt wyłącznie telefoniczny: 660 41 00 46
NIERUCHOMOŚCI | wynajem
Do wynajęcia MIESZKANIE, I piętro, Waksmund. 515 503 494.
MOTORYZACJA | sprzedaż
SKUTER SNIEŻNY POLARIS. 515 503 494.
NIERUCHOMOŚCI | sprzedaż
DOMEK LETNISKOWY W GORCACH. 515 503 494.
PRACA | dam
POTRZEBNA OPIEKA NAD SENIORKĄ 93 lata. W dobrej kondycji fizycznej, chodząca. Ze względu na otępienie wymaga towarzystwa i nadzoru. Oferujemy zamieszkanie okresowo (co 6-8 tygodni) w Zakopanem i w Zielonce pod Warszawą. Warunki pracy i płacy do uzgodnienia. Zgłoszenia na adres mailowy: opieka@intermedix.pl lub telefonicznie: Elżbieta, 692-306-329 (tylko wieczorem po 18:30).
PRACA | dam
FIRMA W ZAKOPANEM zatrudni PRZEDSTAWICIELA. Bardzo dobre warunki, praca stała. 604 102 804, 602 285 793.
PRACA | dam
Zatrudnimy POKOJOWĄ do sprzątania apartamentów w Białce Tatrzańskiej. Oferujemy stabilne zatrudnienie i atrakcyjne wynagrodzenie. Osoby zainteresowane prosimy o kontakt pod numerem +48 504428461.
SPRZEDAŻ | zwierzęta
SZCZENIAKI SHIH TZU. 730 519 594.
NIERUCHOMOŚCI | wynajem
MIESZKANIE 39 m, IV p., Polana Szaflarska Nowy Targ. Częściowo umeblowane. Studenci mile widziani. 889 228 159.
USŁUGI | budowlane
FLIZOWANIE, REMONTY, WYKOŃCZENIA. 882080371.
USŁUGI | budowlane
KAMIENIARSTWO. 882080371.
PRACA | dam
WIZY USA, WYJAZDY, ZIELONA KARTA. 501 809 644
USŁUGI | budowlane
USŁUGI BLACHARSKO-DEKARSKIE, KRYCIE I PRZEKRYCIA DACHÓW, KOMINY, BALKONY, RYNNY, GZYMSY, FASADY. 889 388 484.
PRACA | dam
NIEMCY: murarz, cieśla, malarz, ocieplenia, elekryk, spawacz, operator koparki, dźwigowy. Umowy na warunkach Niemieckich 0048 601 218 955
NIERUCHOMOŚCI | sprzedaż
DZIAŁKA BUDOWLANA 8 arów - Gołkowice k/N. Sącza. 531 402 576.
SPRZEDAŻ | różne
WYPRZEDAŻ INSTRUMENTÓW MUZYCZNYCH. 531 402 576.
NIERUCHOMOŚCI | sprzedaż
PORONIN MAJERCZYKÓWKA - DZIAŁKA 4000 m - w połowie budowlana, dojazd bezpośredni z drogi, uzbrojona - 607 506 428.
NIERUCHOMOŚCI | sprzedaż
DZIAŁKA NIEBUDOWLANA, Zakopane, ul. Broniewskiego, 1900 m, dojazd prosto z ulicy, widok na Tatry - 607 506 428.
NAUKA
KOREPETYCJE - MATEMATYKA I FIZYKA (od SP po studia) - ZAKOPANE, KOŚCIELISKO I PORONIN - ROBERT RÓŻAK - 600 38 47 98.
PRACA | dam
Regipsy Austria 2500 Euro netto bez zakwaterowania Wiedeń szukamy parami Monterów zatrudnienie na warunkach austryjackich + kasa urlopowa. +436606388124 office@mpabau.at
Tel.: +436606388124
E-mail: office@mpabau.at
PRACA | dam
Restauracja Siwy Dym w Rabce-Zdrój zatrudni: KUCHARZA, KUCHARZA WYDAWKOWEGO, POMOC KUCHENNĄ. Praca na stałe lub dorywczo. CV na: rabka@siwydym.pl. Informacje pod numerem 887 080 004
PRACA | dam
ZATRUDNIMY W KARCZMIE oraz W BARZE MLECZNYM: KUCHARZA, POMOC KUCHENNĄ, OBSŁUGĘ BARU MLECZNEGO, KELNERKĘ. Zakopane, bez zakwaterowania - 600 035 355.
PRACA | dam
Przyjmę PIEKARZA. 607 44 55 66.
ZDROWIE I URODA
Gabinet terapii behawioralnej - mgr Aleksandra Kaszczyszyn, psycholog, oligofrenopedagog, terapeuta behawioralny. Terapia zaburzeń zachowania u dzieci, młodzieży i dorosłych. Profesjonalna diagnoza, indywidualny plan terapii, wsparcie rodziny. +48604466768 alexandrazielinska23@gmail.com
Tel.: 48604466768
E-mail: alexandrazielinska23@gmail.com
KUPNO
Kupię STARY SOSRĄB Z GÓRALSKIEJ IZBY. 605 306 244
MOTORYZACJA | kupno
KUPIĘ MERCEDESA SPRINTERA (roczniki 1995-2010). 531 666 333.
KUPNO
Kupię STARĄ GÓRALSKĄ SZAFĘ. 605 306 244
MOTORYZACJA | kupno
KUPIĘ KAŻDĄ TOYOTĘ. OSOBOWE, TERENOWE. CAŁE LUB USZKODZONE. 531 666 333.
USŁUGI | budowlane
MALOWANIE DACHÓW I ELEWACJI. 602 882 325.
SPRZEDAŻ | różne
DREWNO KOMINKOWE. 501 577 105.
USŁUGI | budowlane
OGRODZENIA, www.hajdukowie.pl. 692 069 284.