2022-04-30 10:00:00

Kultura

Lutowanie kozy

Koza jest humorzasta, nadęta i kompletnie pusta, mimo że sporo w niej treści. Ale jak zamilknie - dorosłego chłopa może wpędzić w pijaństwo albo i pozostawić bez ducha.

Występy, flesze, koncerty, telewizyjne reklamy, dystyngowani znajomi, rockandrollowe życie i wielki świat. Mało tu czasu na „reset”, „odstres” - tak Piotr Majerczyk, restaurator i lider zespołu „Siwy Dym”, nazywa te rzadkie chwile, gdy rodzina idzie spać a on zaszywa się w swojej niewielkiej kanciapie na poddaszu góralskiego domostwa. W kanciapie ze świętymi obrazami, porożem jelenia i zezowatym, szablastym odyńcem spozierającym ze ściany. Kanciapie ze stolarskim warsztatem wyposażonym w kolumnowe wiertarki, ręczne szlifierki i ogromną lutownicą. Ten ostatni sprzęt w zamysłach konstruktorów miał służyć do trwałego łączenia rynien. W rękach Piotra cały ten pozornie nieskładny „majdan” składa się całkiem nieźle w warsztat lutniczy, służący do wytwarzania jednego z najstarszych, najbardziej tajemniczych góralskich instrumentów.

Koza oniemiała

Gdy ktoś po raz pierwszy zobaczy dudy podhalańskie, ma jednoznaczne skojarzenie. Toż to przecież wypchana koza. Ma wszak kozi łeb, równie kozie rogi, korpus wykonany z prawdziwie koziej skóry (kudłami do środka). A że bydle posiada tylko dwie nogi, w dodatku jedną wyraźnie dłuższą od drugiej - to może być przecież kwestia makabrycznego poczucia humoru preparatora. Łeb kozy wykonany z śliwkowego drewna jest kompletnie pusty. Za to odkręcana nasada koziego ryjka kryje treść, a właściwie to nawet trzy treści. - Popatrz, jeszcze niedawno grały - Piotr nadyma się, by wydobyć jakiś dźwięk z nieużywanych już dość dawno „treści”. Klnie przy tym sążniście, bo piszczałki wykonane z twardego drewna i cieniutkiej jak włos trzcinki właśnie „zastrajkowały”. - Na tym polega problem z dudami. Wystarczy, że podkręcisz kaloryfer i już tracą brzmienie. Trzeba je od nowa rozegrać - narzeka góralski muzykant i doświadczony twórca dud. Po kilku kwadransach „treści” pod wpływem wilgoci z ludzkiego tchnienia ożywają. Dźwięk każdej osobnej piszczałki nie jest ani piękny, ani porywający. Dopiero gdy współbrzmią - z kozy wydobywa się prawdziwa muzyka. Dudziarz musi mieć podzielną uwagę. Przytykając palcami otwory gajdzicy nie może zapominać o dęciu w „duchac” (krótszą z kozich nóżek) i jednostajnym uciskaniu skórzanego worka, stanowiącego korpus kozy. Gdy już instrumentalista odpowiednio wykształci mózgowe półkule do jednoczesnego wykonywania trzech różnych czynności - koza zrewanżuje się piękną melodią z jednostajnym basowym podkładem, wydobywającym się z przerzuconego przez ramię grajka - „ducha” (dłuższa z kozich nóżek).

Kozi holokaust

Zanim jednak koza wyda z siebie artykułowane dźwięki, trzeba jej wszystkim elementom nadać pożądane kształty. Kawałek śliwowego kołka staje się głową zaopatrzoną w osadzone na czerepie przemyślnie prawdziwe kozie rogi. Łeb zostanie też ozdobiony cynową inkrustacją. Właśnie do tej „metaloplastyki” potrzebna jest lutownica. Zdobienia to wyróżnik dud, a zarazem wizytówka ich twórcy. Właśnie po zdobieniach i wykończeniu głowy znawca natychmiast rozpozna, spod czyjej ręki wyszedł instrument. Trzcinowe lub bambusowe cieniutkie wióry i wałki starego połamanego smyczka po wystrojeniu staną się „treściami” odpowiedzialnymi za głos kozy. Swój kształt przyjmie: „duchac”, który z punktu widzenia pneumatyki jest niczym innym, jak zwrotnym zaworem o kształcie ustnika, oraz „duch” wydający jednostajny, buczący, basowy dźwięk. I wreszcie worek, dla którego najprawdziwsza żywa koza musi oddać swą skórę. - Kozę trzeba oskórować w specjalny sposób, podobnie jak skóruje się zająca. Bez rozcinania, delikatnie obrabiając przednie nogi. Nie można sobie pozwolić na jakiekolwiek rozcięcie. Dziurawa skóra do niczego się nie przyda - tłumaczy muzyk z Chabówki. Opowiada, jak niegdyś przy wyprawie „worka” korzystał z usług profesjonalnych garbarzy. Jednak skóra garbowana z użyciem chromu jest mało elastyczna. Dużo lepiej sprawdzają się naturalne sposoby wyprawy. Wytwórca dud przyznaje też ze skruchą, że do zmontowania partii instrumentów, nad którą obecnie pracuje - pod nóż poszło osiem sympatycznych bydlątek. Mały kozi holokaust ku chwale góralskiej muzyki.

Kozia miłość nienawistna

Jak idzie o te grające kozy, to Piotrem targają mieszane uczucia. Z jednej strony dźwięk... piękny, nietuzinkowy. Fakt, że dudy są samowystarczalne - radzą sobie bez akompaniamentu kapeli. Z drugiej strony instrument płata takie figle, że może doprowadzić dorosłego chłopa do płaczu albo i odmy płucnej. - Czasami z nerwów to by się człowiek opił - przyznaje twórca dud podhalańskich. Zaznacza, że choć każdemu wytwórcy zwykle zależy, by jego instrument sprzedawał się w jak największej liczbie egzemplarzy - z dudami jest inaczej. - Kozy nie sprzedasz gościowi, który nie kuma, o co chodzi, takiemu, co dud nie zna i na nich nie gra na co dzień. Bo ten instrument dziś gra, a jak go wniesiesz na godzinę do pomieszczenia, gdzie jest inna wilgotność - może zamilknąć albo się kompletnie rozstroić. Zaraz dostajesz kozę z powrotem do naprawy. Muzykant musi sam sobie z dudami radzić - zaznacza Piotr i wspomina swój ubiegłoroczny występ podczas renomowanego ogólnopolskiego konkursu muzykantów w Kazimierzu Dolnym. Zagrał na dudach, które sam zrobił. Przywiózł pierwszą nagrodę, jednak łatwo nie było. - Przez tydzień przed występem w cholerę dmuchałem, żeby jako tako rozegrać - wspomina. Inne „minusy” kozy? Instrument jest archaiczny i ma dość wąskie zastosowanie. - Istnieje zaledwie kilkanaście, no może ze 20 melodii na dudy. Więcej wąska skala głosu nie puszcza.

Nie kozie śmierć

Mimo wszelkich niedogodności Piotr chciałby zachęcić młodych muzykantów, żeby o kozie nie zapominali. - Marzy mi się szkółka dudziarzy. Nawet staraliśmy się z żoną o dofinansowanie takiej inicjatywy ze środków unijnych, ale nam pieniędzy nie dali.

Tekst i fot.: Marek Kalinowski

Tygodnik Podhalański 2/2015

Reklama

Komentarze Facebook

Powyższe komentarze są prywatnymi opiniami użytkowników portalu społecznościowego Facebook.
Redakcja 24tp.pl nie wpływa na treść oraz nie odpowiada za wpisy dokonane przez użytkowników portalu Facebook.

Kultura

Lutowanie kozy

Koza jest humorzasta, nadęta i kompletnie pusta, mimo że sporo w niej treści. Ale jak zamilknie - dorosłego chłopa może wpędzić w pijaństwo albo i pozostawić bez ducha.

Złote, srebrne i brązowe medale dla karateków

Wychowanie fizyczne na nartach

Kraków - Zakopane - 50 lat elektryfikacji linii kolejowej

Powiatowa Gala Stypendialna w Teatrze Witkacego

Górskie serki i pasterskie dzwonki

Fenomen szopki krakowskiej

Nagrodzeni zasłużeni dla Kościeliska

Tatry dla krwiodawców i nie tylko

Joanny Wnuk-Nazarowej opowieść o Henryku Mikołaju Góreckim

Jubileuszowe spotkanie krwiodawców w Witkacym

Wymiana desek z Sopotem za nami, sezon zimowy otwarty

Nocne niebo na Stacji Kultura Zakopane

Kapitan Barbara Grocholska-Kurkowiak ma ciepły dom

Podhalańskie mamuty i astronauci z Gliczarowa

Wielkie Forum Samorządowe pod Giewontem

Grecko-chrześcijańskie tropy pod Giewontem

Dom Pamięci w Miejskiej Galerii Sztuki w Zakopanem

Tu króluje rzeźba, "Jutrzenka", sala po prawej

Na osnowie czasu, czyli pół wieku Małgorzaty Kowalczyk

Agata Kowal w "Jutrzenkowej" Galerii ARTPARK

Okno pogodowe nad Morskim Okiem

Morskie Oko w komiksie

Po ślubowaniu i pasowaniu

Odkopywanie Zakopanego w Hyrnym

Pamiętają o Tischnerze, pamiętają o Szymanowskim

Szpulki w Jutrzence

Z Placu Niepodległości na podhalańskie drogi

Maciej Pinkwart i Kapela Hanki Wójcik w Kombinacie

Jak górali z Tatr wygnali, żeby stworzyć TPN

Tatrzańskie Chichoty, czyli z wizytą na plenerze im. Anny Górskiej

Zobacz pozostałe galerie