Góralszczyzna

Góralska Biblia

Reklama

To miało być kompendium wiedzy dla przewodników, a wyszło monumentalne dzieło opisujące w szczegółach każdą z jedenastu grup polskich górali.

Tak to bywa nierzadko, że jak się zejdzie ze sobą dwóch wybitnych miłośników gór i góralszczyzny, to efektem tego spotkania jest książka. W 2009 roku doszło do takiego spotkania - dr Urszuli Janickiej-Krzywdy i Jerzego Kapłona. Szef Centralnego Ośrodka Turystyki Górskiej w Krakowie zasugerował, że środowisko przewodników górskich nie ma „podręcznika” opisującego tereny górskie pod kątem etnograficznym. Postulat nieprzypadkowo został skierowany do bodaj najwybitniejszej znawczyni tematu. Od słowa do słowa rozmówcy zgodzili się, że nadszedł ten czas, by zamiast kolejnej broszury - stworzyć dzieło monumentalne, serię jedenastu monografii opisujących dogłębnie całą polską góralszczyznę.

- W środowisku przewodników od wielu lat przewijało się zapotrzebowanie na takie kompendium wiedzy. Ula od razu zabrała się do roboty. Zaczęła oczywiście od grupy, która zawsze była najbliższa jej sercu i najlepiej przez nią poznana - Górali Babiogórskich - wspomina doktor Katarzyna Ceklarz, wykładowczymi Akademii Nauk Stosowanych w Nowym Targu, która w ostatnim okresie kieruje zespołem autorów przygotowujących monumentalne dzieło.

Doktor Urszuli Janickiej-Krzywdzie udało się zebrać doborowy zespół współpracowników: etnografów, historyków, historyków sztuki. Kolejne tomy miały powstawać wedle struktury nakreślonej w pierwszym tomie. Oczywiście z uwzględnieniem specyficznych cech, którymi góralskie grupy tak pięknie się różnią. Jednocześnie ruszyły żmudne badania zarówno w terenie, jak i w archiwach. Gdy powstał pierwszy tom, główna autorka wyruszyła na Orawę, by opisać tamtejszych górali. Urszula Janicka-Krzywda był też autorką opracowania dotyczącego górali spiskich.

- W tym czasie Urszula zaprosiła mnie do grona redakcyjnego. Pomagałam jej przy pracy nad tomem spiskim. Gdy doszło do wyboru kolejnej grupy do opracowania, to zaproponowałam, by byli to „moi” Zagórzanie. Urszula obawiała się trochę, bo pod względem etnograficznym Zagórzanie to była przysłowiowa „biała plama”. Nie było zbyt wielu publikacji poświęconych tej grupie etnograficznej - zaznacza Katarzyna Ceklarz. Mimo obaw, czwarty tom okazał się strzałem w dziesiątkę. Powstało nowatorskie opracowanie, pierwsza tak poważna pozycja książkowa traktująca o Zagórzanach.

Katarzyna Ceklarz szczególnie mocno zaangażowała się w przygotowanie czwartego tomu. Tematyka dotyczyła przecież jej rodzinnych stron. Poza tym praca naukowca przypominała stawianie pierwszych kroków na księżycu. Brak literatury był poważnym utrudnieniem, ale jednocześnie naukowym wyzwaniem. Autorzy przeprowadzili szeroko zakrojone badania terenowe, kwerendę archiwalną. Jednym z wielkich odkryć były rękopisy autorstwa Sebastiana Flizaka - pochodzącego z Podobina pasjonata etnografii, wnikliwego obserwatora zagórzańskiej kultury, kolegi szkolnego Władysława Orkana, a zarazem człowieka doskonale wykształconego. Składając do druku czwarty tom - jego autorzy mieli przeświadczenie, że wypełnili testament Flizaka. - Taka monografia była jego marzeniem. Mówiliśmy o tym podczas promocji Zagórzan - wspomina Katarzyna Ceklarz.

Rok 2014 - właśnie wtedy rozpoczęły się prace nad kolejnym z tomów, który miał traktować o Góralach Pienińskich. Pomysłodawczyni cyklu Urszula Janicka-Krzywda, była już wówczas ciężko chora. Właśnie wtedy oficjalne zaproszenie do zespołu redakcyjnego otrzymała Katarzyna Ceklarz.

- Pomagałam w planowaniu koncepcji książki, pisaniu wybranych artykułów i redakcji pozostałych. Wiele obowiązków na mnie spadło, ale pracownicy Muzeum Pienińskiego w Szczawnicy bardzo nam pomogli - wspomina.

W kolejnym roku, gdy przyszła pora decyzji, którą z góralskich grup będzie opisywał kolejny tom, zespół redakcyjny musiał się już obyć bez zmarłej Urszuli Janickiej-Krzywdy. - Nie mieliśmy wątpliwości, że prace nad książką trzeba kontynuować. Postanowiłam opisać Górali Kliszczackich, ale nie chciałam samodzielnie pracować nad tym tematem. Zaprosiłam do pomocy etnografkę Justynę Masłowiec. Górale Kliszczaccy to był hit. Ta grupa była bardzo słabo rozpropagowana, a równocześnie starała się odnaleźć własną tożsamość. Nasza książka trafiała idealnie w zapotrzebowania przedstawicieli kultury kliszczackiej. Spotkało nas niesłychanie dobre przyjęcie. Naszą książkę okrzyknięto na promocji w Tokarni Biblią Kliszczaków - wspomina autorka.

Kolejne tomy powstawały bardzo sprawnie. Mimo że prace nad każdym z tomów trwały około 2-3 lat, wydania następowały dość regularnie - co roku.

- Działania badawcze się zazębiały. Jeden zespół jeszcze nie skończył, a już drugi pracował - zaznacza Katarzyna Ceklarz.

Kolejne tomy powstawały w wypracowanym przez lata wydawniczym rytmie. Górale Sądeccy od Łącka, Kamienicy i Jazowska. Ten ogromny - liczący ponad 700 stron - tom współredagowała etnografka Magdalena Kroh. - Zaprosiłyśmy do współpracy wielu specjalistów. Bardzo dobrze opracowane publikacji pod względem naukowym było ambicją zespołu redakcyjnego - dodaje Katarzyna Ceklarz.

Z bardzo ciepłym przyjęciem spotkał się tom dotyczący drugiej co do liczebności (po Podhalanach) grupy Górali Żywieckich, współredagowany przez etnografkę Barbarę Rosiak z Muzeum Miejskiego w Żywcu. Nakład niemal natychmiast został wyczerpany, konieczny okazał się dodruk, a potem kolejny i jeszcze jeden.

Niestety przy pracach nad kolejnym tomem zespół redakcyjny spotkały poważne problemy. - Na rok 2019 planowaliśmy przygotowanie tomu opisującego Górali Nadpopradzkich. Niestety pandemia pokrzyżowała te plany. Dostęp do archiwów został niemal całkowicie zablokowany, badań terenowych właściwie nie dało się prowadzić. Ludzie nie wpuszczali nas do domów - wspomina szefowa zespołu redakcyjnego. Prace nad książką udało się zakończyć dopiero w 2021 roku. Współredaktorką wydania była Joanna Houda, etnograf z Parku Etnograficznego w Nowym Sączu.

Na kolejny tom traktujący o najbardziej znanej etnograficznej grupie Górali Podhalańskich trzeba było poczekać kolejne trzy lata. W roku 2024 ukazała się pierwsza część Kultury Ludowej Górali Podhalańskich pod redakcją dr Katarzyny Ceklarz i dr Magdaleny Kwiecińskiej z Muzeum Tatrzańskiego.

Dopełnieniem całego cyklu będzie opracowanie poświęcone Góralom Śląskim, którego wydanie jest planowane na przyszły rok, oraz druga część książki o Góralach Podhalańskich. Ta pozycja ukaże się najprawdopodobniej za dwa lata.

- Pokusiłam się o podsumowanie tej naszej kilkunastoletniej pracy. Okazało się, że nad projektem pracowało do tej pory ponad 80 osób - etnologów, antropologów kultury, historyków, przyrodników, historyków sztuki - zaznacza Katarzyna Ceklarz. Zapewnia przy tym, że wydawca, czyli Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej PTTK, nie zamierza poprzestać na opisaniu górali polskich. Cykl najprawdopodobniej zostanie rozszerzony o opracowanie dotyczące górali ruskich: Bojków, Łemków i Hucułów. Autorzy cyklu kontaktowali się już w sprawie współpracy z Uniwersytetem w Iwanofrankowsku, który również zdeklarował swój udział w projekcie. - Na opracowanie czekają wciąż Górale Czadeccy, żyjący w północno-zachodniej Słowacji - także pracy w najbliższych latach nam nie zabraknie - podkreśla Katarzyna Ceklarz.

Wydawcą cyklu jest Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej PTTK w Krakowie. Koszty publikacji pokryły częściowo dofinansowania pozyskane z grantów ministerialnych. Tom o Góralach Nadpopradzkich został doceniony nagrodą im. ks. prof. Bolesława Kumora i uznany za najlepszą książkę o Sądecczyźnie w 2021 r.

/ Fot. Jan Ceklarz

Komentarze Facebook

Powyższe komentarze są prywatnymi opiniami użytkowników portalu społecznościowego Facebook.
Redakcja 24tp.pl nie wpływa na treść oraz nie odpowiada za wpisy dokonane przez użytkowników portalu Facebook.

Dodaj komentarz

Reklama

Zaangażowany 2025-01-07 11:23:17

Kultura Górali Podhalańskich zawiera obszerny artykuł o budownictwie drewnianym Pani Natalii Skiepko. Wart przeczytania ! Na jego podstawie można by broszurkę do szkoły zrobić .

Gg 2025-01-07 02:57:49

Z uwagi na moje od ponad 150 lat pochodzenie, jako Góralka Śląska wypraszamy sobie takie debilizmy. Mam pytanie, wy tak tylko o takich godzinach piszecie kocopoły?
Przepraszam, nabrałam się na oszustów.

jarek 2025-01-06 17:38:58

Jesli juz to jest to Biblia Goralszczyzny.