Tatry Słowackie: Przez Zadnie Koperszady

W czerwcu został otwarty nowy szlak dydaktyczny, wiodący Doliną Zadnich Koperszadów na Przełęcz pod Kopą (1749 m).

\"Przejście przez tę przełęcz na drugą stronę głównej grani Tatr znane było od wieków, gdyż tędy chodzili \"na Węgry\" podhalańscy zbójnicy, tędy przechodzili jesienią poszukiwacze skarbów, tędy pędzili swe stada w Zadnie Koperszady pasterze ze Spiskiej Białej\" – pisze w swoim przewodniku Józef Nyka. Istotnie, jest to nietrudne przejście przez grań i chociaż znane od dawna, to nie cieszyło się wśród turystów dużym powodzeniem. šL TANAP postanowił bardziej spopularyzować Dolinę Zadnich Koperszadów, lokalizując przed dwoma laty na Polanie pod Muraniem (Gałajdowej Polanie) ciekawą ekspozycję geologiczną, a w tym roku oddając do użytku szlak dydaktyczny, przy którym ustawiono 7 paneli. Pozostałe 3 staną jeszcze w tym roku.

Ścieżka dydaktyczna rozpoczyna się przy mostku na Jaworowym Potoku, w miejscu, gdzie niebieski szlak turystyczny wiedzie na Polanę pod Muraniem. Na panelu zaznaczono przebieg szlaku, miejsca ustawienia kolejnych paneli i ich tematykę. Autorami tekstów, rysunków, map i fotografii są pracownicy naukowi šL TANAP.

Polana pod Muraniem

Pod drewnianym zadaszeniem umieszczono kilka tablic z informacjami o tatrzańskich lasach, które w ostatnich latach zostały masowo zaatakowane przez szkodniki, głównie kornika drukarza oraz rytownika pospolitego. Wiatr z 17 listopada 2002 roku poczynił duże spustoszenia w drzewostanie lasów świerkowych w Dolinie Jaworowej. Wiele drzew zostało powalonych lub złamanych. Potem masowo zaatakował je kornik i chociaż służby leśne w miarę szybko usuwały wiatrołomy, to kornik i inne szkodniki rozmnożyły się, atakując również zdrowe drzewa. Niewiele pomogły pułapki feromonowe. Zdrowy świerk w początkowym okresie broni się przed kornikiem tym, że zalewa go żywicą, ale przy masowym ataku nic nie jest w stanie zrobić. Zagrożone świerki kwitną obficie i produkują nasiona, w związku z czym pojawia się na nich mnóstwo szyszek. Wkładają w to dużo energii, więc równocześnie obniża się ich odporność – stają się łatwym łupem szkodników, którym pomaga również gorące, suche lato.

W pobliżu znajduje się ekspozycja geologiczna z kilkoma panelami, na których przedstawiono w przystępny sposób poszczególne etapy formowania się masywu tatrzańskiego. Są też okazy skał budujących Tatry. Ich fragmenty są częściowo oszlifowane, tak by była dobrze widoczna ich struktura i tekstura. Wybranie tego miejsca na ekspozycję wydaje się trafne, gdyż widać stąd zarówno wapienne i dolomitowe ściany Tatr Bielskich, jak i granitowe szczyty w głównej grani Tatr Wysokich, a podchodząc na Przełęcz pod Kopą, można zobaczyć również słynny zlepieniec koperszadzki.

Źródło pod Stefanem

Tuż przy szlaku, na dużym otoczaku granitowym umocowana jest tablica z informacją o znaczeniu lasu jako regulatora stosunków wodnych. Woda opadowa lub roztopowa stopniowo wsiąka w podłoże leśne i glebę, a przepływając w utworach morenowych lub zwietrzelinowych, oczyszcza się i wypływa na powierzchnię w postaci źródła. W tym rejonie występują w podłożu wapienie i dolomity, dlatego część wód płynie pod utworami czwartorzędowymi. Obok, na wysokości 1120 metrów n.p.m. jest obfite źródło o charakterze wywierzyska, o przeciętnej wydajności 150 litrów na sekundę.

Bramka

To zwężenie doliny o charakterze wąwozu skalnego ma 185 metrów długości, a w najwęższym miejscu 6 metrów szerokości. Ściany skalne dochodzą do 40 metrów wysokości i widać na nich uwarstwienie i sfałdowanie osadów, co potwierdza budowę płaszczowinową tych utworów. W okresie lodowcowym bramy jeszcze nie było. Połączony lodowiec z Doliny Kołowej i Jagnięcego Kotła łączył się z dużym lodowcem Doliny Jaworowej. Dopiero pod koniec tego okresu, około 10 tys. lat temu, rozpoczęło się wcinanie potoku w podłoże skalne i formowanie cieśniawy, które trwa do dziś. Znaczna ilość wody odpływającej z Doliny Kołowej wykorzystuje podziemną drogę, nie odkrytymi jeszcze systemami jaskiniowymi. W tym uroczym miejscu obok panelu są ławy – można więc tu odpocząć.

Koperszadzki potok

Kolejna tablica na głazie z rysunkiem, fotografiami i informacją. Potok Koperszadzki ma swoje źródła 250 metrów na zachód od Przełęczy pod Kopą, na wysokości 1660 metrów. Uchodzą do niego okresowe cieki ze żlebów Tatr Bielskich oraz stałe potoki – z Jagnięcego Kotła i Doliny Kołowej. Niespełna kilometr poniżej Bramki Potok Koperszadzki uchodzi do Jaworowego, a ten już na Podtatrzu łączy się z Białką, która wpada do Jeziora Czorsztyńskiego. Od źródeł do połączenia z Potokiem Jaworowym ma 4700 metrów długości i 530 metrów deniwelacji. Żyje w nim pstrąg potokowy, a nad jego wodami można dostrzec pluszcza korduska i pliszkę górską.

Niedźwiedź

Na górnej granicy lasu, w miejscu, gdzie kończy się leśna droga, a zaczyna ścieżka wyprowadzająca na dużą polanę, mogą nas przestraszyć dwa niedźwiedzie – dorosły, stojący na dwóch łapach, a obok mały niedźwiadek. Na szczęście są to niedźwiedzie z drewna, wykonane przez ludowego rzeźbiarza ze Ździaru. Panel poświęcony jest w całości temu drapieżnikowi tatrzańskiemu, którego można czasem spotkać nawet na szlaku. Dorosły waży do 300 kg, żywi się borówkami, brusznicami, grzybami, je też trawy i zioła. Jest samotnikiem, wzrok ma słabszy, ale za to węch wyborny. Ursus arctos – górale używali nieraz określenia On lub Stary, a na Słowacji Ded. Jesienią przygotowuje gawrę, w której prześpi zimę, a na wiosnę słonko i ciepło budzi go znowu do życia. Jest w herbie Orawskiej Żupy i niektórych miejscowości, a w Twardoszynie jest dzielnica Niedźwiedzie. Ostatnie zdanie wypisane na panelu jest ostrzeżeniem dla turystów: \"Chodź tylko znakowanymi szlakami i uważaj, byś nie naruszył mojego terytorium w lesie\". Przy tym panelu warto się zatrzymać na dłuższy odpoczynek i posiłek, gdyż obok jest studzienka ze źródlaną wodą i wygodne ławki pod zadaszeniem. W dalszej drodze na przełęcz nie będzie już takiej możliwości, a przed nami jeszcze godzina marszu.

Zbójnicka skała

Na polanie powyżej lasu znajduje się w pobliżu ścieżki duży dolomitowy głaz. Według podań, zbójnicy skakali przez niego, by zademonstrować swoją sprawność. Teraz umieszczono w nim krzyż żeliwny z trzema tabliczkami w kształcie tryptyku, a na nich informacje w trzech językach. Dotyczą one głównie wydarzeń sprzed ponad 400 lat. Na tej polanie toczyły się wojny między pasterzami ze Spiskiej Białej a wiosek podległych Państwu Niedzickiemu, zarządzanemu przez Palocsay’ów. Konflikt trwał wiele lat i stopniowo się nasilał, aż doszło do tragicznych wydarzeń w lecie 1603 roku, kiedy to bielskich pasterzy zaatakowali uzbrojeni pachołkowie Palocsay’a. Na miejscu zginęli Tobiasz Schloser i Dariusz Schuster, a 12 innych zostało rannych. Po tej walce spór między stronami został załagodzony. Z polany jest widok na Tatry Bielskie i Jagnięcy Szczyt. Powyżej, aż do przełęczy, nie ma paneli, mają niebawem stanąć jeszcze trzy. Jeden będzie poświęcony bogatej roślinności, gdyż szlak, trawersując południowe stoki Tatr Bielskich, wiedzie wśród różnorodnych gatunków kwiatów, głównie wapieniolubnych. Kolejny, tuż pod przełęczą, ma informować o robotach górniczych, związanych z wydobywaniem w tym rejonie ubogich złóż miedzi, stąd nazwa Zadnich i Przednich Koperszadów, od niemieckiego Kupferschächte (kopalnie miedzi) albo Koperschächte (szyby pod Kopą), a po słowacku Med’oly (miedziane doły).

Przełęcz pod Kopą (1749 m)

Koniec szlaku dydaktycznego. Tu będzie panel z panoramą, ale lepszy widok jest z położonej opodal Wyżniej Przełęczy Bielskiej (1780 m), skąd widoczne są w dole Białe Stawy Kieżmarskie oraz szczyty, m.in. Rakuska Czuba, Huncowski Szczyt, Kieżmarski Szczyt, Łomnica, Durny i Jagnięcy Szczyt, a w Tatrach Bielskich Jatki, Szalony Wierch, Płaczliwa Skała i Hawrań. Z Przełęczy pod Kopą nie można wejść na Szeroką Przełęcz Bielską i zejść do Doliny Monkowej, gdyż jest to szlak jednokierunkowy. Można stąd albo wrócić do Jaworzyny, albo zejść do Białych Stawów Kieżmarskich, a stamtąd szlakami do Tatrzańskiej Kotliny lub do schroniska przy Zielonym Stawie Kieżmarskim, a potem do przystanku Biała Woda Kieżmarska przy Drodze Wolności.

Wiadomości praktyczne

Do Jaworzyny Spiskiej można dojechać przez Łysą Polanę transportem własnym lub busem z Zakopanego, wyjeżdżającym o godz. 7.20 do Popradu. Na przejście szlaku z Jaworzyny do Przełęczy pod Kopą potrzeba 3 godzin. Droga powrotna zajmuje 2 godziny. Zejście z przełęczy do Tatrzańskiej Kotliny – 3 godz., a Doliną Kieżmarską do 4 godzin.

Apoloniusz Rajwa