Na co gwiżdżą świstaki

„Prawdziwe świstaki, żyjące wysoko na tatrzańskich halach, gwiżdżą głośniej od tych z Krupówek. Po chwili jednak zwykle szybko chowają się głęboko do nory i długo z niej nie wychodzą” – rozpoczyna autor swoją książkę. Rzadko spotyka się świstaki w Tatrach. W Tatrzańskim Parku Narodowym jest ich około 200. Nawet naukowcy, którzy badają życie tych zwierząt, nie mogą ich łapać i niepokoić, a obserwacje jedynie prowadzić z daleka. Dlatego niełatwo jest poznać życie świstaków.

Świstak – obok kozicy – uważany jest za symbol tatrzańskiej fauny. Ten reliktowy gatunek jako rodzimy zachował się tylko w Alpach i Tatrach. W przeszłości zabijano go dla skórek, mięsa, a przede wszystkim sadła, któremu medycyna ludowa przypisywała niezwykłe właściwości lecznicze.

Zanim świstaki zadomowiły się w Tatrach, przeszły długą ewolucję, która pozwoliła im przystosować się do wysokogórskiego życia. O rodowodzie tatrzańskich świstaków możemy się dowiedzieć z obszernego rozdziału nowej publikacji. W XIX wieku łacińska nazwa świstaka brzmiała Arctomys – powstała ona z połączenia słów arctos, co po grecku znaczy niedźwiedź, i mys, czyli mysz lub szczur. Ludwik Zejszner tłumaczył tę nazwę jako niedźwiedziomysz, a Maksymilian Nowicki nazwał świstaka misiomyszem.  „(…) ma mieć głowę na kształt głowy mysiej, reszta zaś przypomina niedźwiedzia. Jedynie łapy opisano jako podobne do łap krecich” – pisze Tomasz Zwijacz Kozica. Świstaki, dzięki ostrym i mocnym pazurom, którymi zaczepiają się o każdą nierówność, świetnie radzą sobie ze wspinaczką po skałach. W sumie tatrzańskie gryzonie mają 18 palców – po 5 na tylnych łapach i po cztery na przednich. Kolor ich futra jest niejednolity – od ciemnoszarego do jasnobrązowego i rudawego. Głowa jest zwykle czarna lub szara. Trudno rozróżnić płeć u świstaków, trudno też określić wiek zwierzęcia.
Więcej niż trzy czwarte życia świstak spędza w ciemnościach – w norach, ale mimo to na powierzchni ziemi świetny widzi. Świstaki są aktywne w ciągu dnia, noc spędzają natomiast w norze. Długą i mroźną zimę świstaki przesypiają, zabijając uprzednio wejście do nory kamieniami, rumoszem i ziemią. W hibernację zapadają najczęściej na przełomie września i października, a budzą się w kwietniu, kiedy leży jeszcze śnieg.

Zwierzęta te żyją rodzinami, a kilka takich grup, mieszkających w sąsiedztwie, tworzy kolonię. Rodzinę tworzą rodzice, którzy przypuszczalnie wiążą się na stałe, a także młode tegoroczne i z poprzedniego miotu. Ich mieszkaniem są nory. Czasem w tym celu wykorzystują wolne przestrzenie wśród skał, załomy, małe jaskinie. Świstacze nory służą nie tylko do zimowego snu, ale również do nocowania w ciągu lata i jako kryjówki. Świstaki występują na terenach położonych ponad górną granicą lasu, zamieszkują głównie piętro hal, kotliny i dna dolin. Łąki górskie zapewniają im pokarm. Żywią się kwiatami i owocami roślin, a nawet igliwiem kosodrzewiny czy limby. Przy tym na otwartym terenie z daleka mogą dostrzec niebezpieczeństwo. Tym tatrzańskim gryzoniom zagrażają nie tylko kłusownicy, ale również drapieżniki. „W czasie snu zimowego świstaki są zupełnie bezbronne. Śpią, leżąc nieruchomo, i nawet trzęsienie ziemi ich nie obudzi. W tym stanie niebezpieczne są dla nich nie tylko mięsożerne lisy, kuny, łasice i gronostaje, które przez cały rok polują w wysokich górach (…)” – wylicza autor książki.

Niekiedy w górach można usłyszeć przenikliwy świstaczy gwizd. „Świstaki są ciągle czujne. Gdy tylko pojawia się niebezpieczeństwo, wszczynają alarm i ostrzegają swoich pobratymców głośnym gwizdaniem. Właściwie nie jest to gwizd, tylko krzyk lub szczęknięcie – dźwięk wydobywa się z głębi szeroko otwartego pyszczka” – wyjaśnia Tomasz Zwijacz Kozica. Kiedyś badacze świstaczych zwyczajów twierdzili, że pojedynczy odgłos ostrzega przed atakiem z powietrza, a seria gwizdów przed zagrożeniem z ziemi.

W książce można znaleźć wiele ciekawych informacji, dotyczących życia świstaków, ich zachowania, ale też zagrożeń, jakie na nie czyhają.

Jolanta Flach