Hitoria

Nowa Biała pełna tajemnic

Skąd w szczerych polach kościół? Gdzie zapadła się stara wieś i co to były dzikie zony?

W okolice Nowej Białej turyści przyjeżdżają dla urokliwego rezerwatu nad przełomem Białki, a także jaskini Obłazowej, w której 30 tys. lat temu było prehistoryczne sanktuarium. Ta stara spiska wieś ma więcej ciekawych miejsc, które warto zobaczyć, a intrygujące historie można usłyszeć od najstarszych mieszkańców. W polach z dala od wsi jest maleńki kościółek pod wezwaniem Marii Magdaleny, otwierany 22 lipca na odpust ku czci Marii Magdaleny i drugi raz w roku - w maju. - Tam, gdzie jest ten kościółek, były straszne lasy, nikt tam nie chodził, bo grasowali tam zbójnicy. Biegła tamtędy droga nazywana u nas Furmańcem, która była fragmentem szlaku handlowego, biegnącego aż z Węgier do Krakowa - zaczyna swoją opowieść 80-letnia Maria Majerczak. Powtarza historię zasłyszaną od swojego dziadka, jak to jedna wdowa, która miała tylko jedną krowę, zgubiła swoje zwierzę. Nikt z nią do tego lasu nie chciał iść, bo każdy się bał, więc poszła sama. - I wtedy w środku lasu znalazła ten kościółek, wybudowali go sobie zbójnicy. Potem, jak we wsi kościół się spalił, ludzie ze wsi chodzili przez jakiś czas do niego, aż pobudowali nowy kościół - opowiada. Kościół we wsi płonął dwukrotnie - w XVI i XVIII w.

Zdaniem 88-letniej Ludmiły Długiej świątynię w polach wystawili kupcy, których napadli zbójnicy. - Poklękali, zaczęli się modlić i wtedy bandyci odstąpili, a kupcy w podzięce za uratowane życie i towary postawili w tym właśnie miejscu kościół Marii Magdaleny - twierdzi kobieta. Niezależnie od tego, która z tych legend jest bliższa prawdy, urokliwy kościółek warto odwiedzić. A najlepiej 22 lipca, kiedy świątynia jest otwarta, a w jej cieniu odbywa się nabożeństwo i procesja. Można wtedy zobaczyć piękne ludowe stroje, które Spiszanki zakładają na specjalne okazje. Niedaleko tego miejsca w stronę Gronkowa jest kolejne tajemnicze miejsce, zwane przez bielan Kupinami. - Tam była wieś, ale było trzęsienie ziemi i wieś się zapadła - twierdzi Ludmiła Długa. - Jak się tam jedzie, to tak dudni, jakby w środku było pusto - dodaje.

- Jedni mówią, że wieś się zapadła, inni, że ją Tatarzy wypalili - opowiada z kolei Maria Majerczak. - Jak my tam krowy paśli i rzucali do środka kamienie, to dudniało, jakby tam było pusto - wspomina. - A ta wieś, co była w Kupinach, nazywała się Burek - dodaje. Także okolice jaskini Obłazowej mieszkańcom Nowej Białej kojarzą się nie tylko z sensacyjnymi odkryciami archeologów, ale przede wszystkim z dzikimi zonami. - To nie były ani baby, ani kobiety, ale jakieś takie dziwne stwory, wysokie. Miały dzieci, więc i chłopów mieć musiały - podejrzewa Maria Majerczak. Z opowieści swojego dziadka pamięta, że dzikie zony chodziły do wsi, nie wchodziły tylko do tych domów, na płotach których wisiała czerwona szmata, bo tego koloru się bały. - Ukradły czasem kawałek chleba czy sera. A jednemu gaździe ukradły dziecko i do kołyski włożyły swoje. Gazda wziął to podmienione dziecko i zaniósł pod skałki. Strasznie wrzeszczało. Wtedy dzikie zony przybiegły po nie i zabrały, a tamto ludzkie oddały - opowiada Maria Majerczak.

Obłazowa zyskała światową sławę dzięki odkryciom prof. Pawła Valde-Nowaka, który w jaskini odnalazł m.in. najstarszy na świecie bumerang z ciosu mamuta, a także inne cenne przedmioty datowane na 30 tys. lat temu. Później - już po badaniach laboratoryjnych i dokładnej analizie okazało się, że miejsce to pełniło rolę czegoś w rodzaju sanktuarium prehistorycznego, do którego przychodzili „pielgrzymi” aż z okolic dzisiejszych Moraw w Czechach (kultura pavlowska). Oprócz mamutów, w okolicach Nowej Białej biegały wtedy dzikie konie, nosorożce, lwy jaskiniowe, hieny, o czym świadczą resztki kości znalezione w jaskini i wzięte pod lupę przez paleontologów. Kiedy już oderwiemy oczy od bajkowych krajobrazów, warto na chwilę zamknąć powieki i przenieść się w prehistoryczne czasy. Warto też odwiedzić samą wieś, której historia sięga połowy XIV w., czasów, kiedy węgierski ród Berzeviczych rozpoczął kolonizację tej części Zamagurza Spiskiego. Wieś należała do Węgier aż do pierwszej wojny światowej. Przez wieki była ważnym punktem na szlaku handlowym. Z Węgier do Polski wożono nią wino i tytoń, z Wieliczki na Węgry m.in. sól. O znaczeniu miejscowości świadczy fakt, że w 1699 r. w Nowej Białej ustanowiono 3 jarmarki i cotygodniowe targi.

We wsi warto odwiedzić murowany kościół pod wezwaniem Katarzyny Aleksandryjskiej, który stanął w 1782 r., 30 lat po drugim pożarze. Ciekawa jest także sama zabudowa - zwarta, przypominająca małe miasteczko. Jest to jedyna wieś spiska położona po lewej stronie Białki. Ciekawostką jest tu także jesienny wypas krów. To jedyna obok Krempach wieś, gdzie gospodarze łączą bydło w duże stada i wspólnie wypasają. Każdy z gazdów ma dyżur przy wypasie raz lub 2 razy w tygodniu. W miejscowym kościele podczas niedzielnych nabożeństw można usłyszeć język słowacki, bowiem część mieszkańców uważa się za mniejszość słowacką. - Za wojny my jeszcze należeli do Słowacji, granica była tuż za wsią, pomiędzy Nową Białą a Gronkowem - opowiada Maria Majerczak. - U nas była mąka, cukier, nie było głodu, żywili my zresztą pół Podhala. Na przemyt do nas przychodzili gronkowianie i górale z Białki Tatrzańskiej. Niektórzy z bielan też chodzili na przemyt do Polski - opowiada.

Tekst i fot.: Beata Zalot

Tygodnik Podhalański 31/2013

Reklama

Komentarze Facebook

Powyższe komentarze są prywatnymi opiniami użytkowników portalu społecznościowego Facebook.
Redakcja 24tp.pl nie wpływa na treść oraz nie odpowiada za wpisy dokonane przez użytkowników portalu Facebook.

Hitoria

Nowa Biała pełna tajemnic

Skąd w szczerych polach kościół? Gdzie zapadła się stara wieś i co to były dzikie zony?

Wiosenna Szczawnica

Palace, Katownia Podhala i brama do Auschwitz

Cały świat Zofii Szwajnos

Przystań na Kamieńcu rośnie dzień po dniu

Szczęśliwa trzynastka, czyi Miś Zakopiański wybrany

Morskie Oko okiem młodych artystów

W sąsiedztwie Domu Doktora

Młodzi artyści i ich wizje kubizmu

Hasior - rekonesans w Czerwonym Dworze

Zawody Koziołka Matołka 2025

Aukcja dla Domu Doktora

Cześć i chwała żołnierzom wyklętym

Drań Witkacy na nas patrzy

Odważnej Estery Karp wyprowadzanie z zapomnienia

Tomasz Gluziński i jego twórczość w Opolance

Dzień Babci i Dziadka w SP Ciche 1

Dom Doktora powstaje po pożarze

Otwarcie 31. Ogólnopolskiej Olimpiady Młodzieży w Sportach Zimowych

Świat dorożek i powozów na Podhalu

Urodzinowy Chasior u Hasiora

WOŚP na Chotarzu w Kościelisku

Śleboda Józefa Koszarka w Okszy

Premierowa "Wdowa po sołtysie"

Kolędy i pastorałki w Miejskiej Galerii Sztuki

Noworoczne kolędowanie w Czerwony Dworze

Święto gwary w Białym Dunajcu

Cudnej mimozie - wstrętna pokrzywa, czyli duch Makuszyńskiego w Opolance

Halina Rząsa - dokumentalistka pra-ekologii

"Widziałam Joannę" Mariusza Koperskiego w Gwarno

Benefis Eugeniusza Karkoszki z Lipnicy Wielkiej

Zobacz pozostałe galerie