Od cinkciarza do ministra. Kariera ministra Andrzeja Guta Mostowego

W starych archiwach Instytutu Pamięci Narodowej szukamy śladów aktywności obecnego sekretarza stanu w Ministerstwie Sportu i Turystyki Andrzeja Guta Mostowego, a dokładnie Andrzeja Guta, urodzonego w Zakopanem 30 października 1960 roku. W tamtych latach Gut nie używał przydomka. Gdy docieramy do jego teczki z aktami paszportowymi, zapala się czerwona lampka. W dokumentach pozostały tylko fragmenty okładki, która dotyczyła lat 80. Wyraźnie widać, że ktoś ją wydarł. By nie naruszyć specjalnego wiązania, obdzierał ją starannie wokół sznurka. Pozostawił tylko teczkę dotyczącą 1989 roku. Czy to przypadek? Czy obecny minister Andrzej Gut Mostowy ma jakieś sekrety? Czy to one mogły spowodować tak znaczące zmiany poglądów najbogatszego posła w Sejmie?

Rycerz Gowina i Kolumba

Gdy nazwisko Guta pojawia się w mediach społecznościowych, natychmiast wylewa się na niego fala hejtu. Naród wyraźnie nie kocha polityków zmieniających barwy. Polityk należał do Ruchu Społecznego AWS, był miejscowym liderem PO, działał w Porozumieniu, stał obok Jarosława Gowina. Jest w Związku Podhalan, w Klubie Inteligencji Katolickiej, jest nawet współzałożycielem Rycerzy Kolumba, tajemniczej organizacji zrzeszającej mężczyzn, popularnie zwanej prawą ręką Kościoła.

Nie po drodze mu z nami

W Zakopanem dziś źle się mówi o pośle. Pretensje pojawiły się wraz z początkiem pandemii. Zwłaszcza mieszkańcy Zakopanego liczyli, że wiceminister stanie na głowie, by pomóc. Podobno nie odczuli wsparcia ze strony polityka. - Od miesięcy nie mamy z nim żadnego kontaktu, nie mówiąc już o wsparciu - mówi Agata Wojtowicz, prezes Tatrzańskiej Izby Gospodarczej. - Zasłużył sobie na złą opinię, bo w środowisku zakopiańskim po prostu go nie ma. Biuro otworzył w Nowym Targu, ale też nie widzę tam żadnej jego aktywności - krytykuje posła Agata Wojtowicz. Podobnie o zaangażowaniu wszystkich podhalańskich parlamentarzystów w pomoc w tych trudnych czasach mówi Wiesław Wojas, znany nowotarski przedsiębiorca. Z lekkim uśmieszkiem przypomina o medalach, które niedawno w Miejskim Ośrodku Kultury władze miasta zawieszały na poselskich piersiach. Nie pomogło nawet wystąpienie Guta na kanale YouTube, gdzie po opuszczeniu Jarosława Gowina tłumaczył, dlaczego zostaje w rządzie. Mówił o swoich zasługach, o bonie turystycznym, wsparciu dla samorządów i na koniec przekonywał, że zostaje w rządzie, bo robi to dla Polski. Jego wystąpienie obejrzało 800 osób.

Zasługi biznesmena

Rok wcześniej Gut miał dobrą prasę. W listopadzie 2020 r. nawet Gazeta Wyborcza zachwalała jego zaangażowanie w walkę o otwarcie stoków narciarskich, nazywając go milionerem i… królem Zakopanego. Powszechnie znane było jego zaangażowanie w działalność charytatywną. Pisaliśmy o tym na łamach Tygodnika. Był przecież pomysłodawcą i sponsorem odbywającej się od wielu lat w Rabkolandzie akcji z okazji Dnia Dziecka - „Przedsiębiorcy Podhala, Spisza i Orawy Dzieciom”, zorganizowanej z myślą o najuboższych dzieciach w regionie. Wspierał m.in. strażaków, przedszkole Sióstr Misjonarek na Krzeptówkach. Mimo to internauci wytykają Gutowi głównie zdradę. Niektórzy piszą nawet w mediach społecznościowych, że skusiły go ministerialne apanaże. Inni twierdzą, że to raczej mało prawdopodobne. W oświadczeniu majątkowym poseł podaje, że jest właścicielem 11 nieruchomości. Jego głównym majątkiem jest hotel Sabała, którego jest współwłaścicielem. Hotel przynosi mu potężny dochód. Zarabia na nim rocznie prawie 3 mln zł. Jeśli to nie kasa i profity płynące z władzy tak odmieniły poglądy posła Guta Mostowego, to co innego?

Zniszczone akta

Każde przeglądanie akt jest skrupulatnie odnotowywane na karcie kontrolnej. W 2008 roku badał je archiwista IPN. Występuję więc z pytaniem do IPN, czy teczka Guta, która trafiła do nich z  Nowego Sącza, już wtedy była zniszczona, z wydartymi kartami. Janusz Ślęzak, asystent prasowy krakowskiego oddziału Instytutu, na podstawie rozmów z archiwistami potwierdza, że teczka od początku tak wyglądała. Pytam o możliwe powody, dla których komuś zależało, by usunąć z niej dokumenty sprzed 1989 roku. „Interpretację pozostawiam Panu Redaktorowi” - odpowiada IPN. „Akta zostały wytworzone przez Wydział Paszportów SB WUSW w Nowym Sączu (Służba Bezpieczeństwa Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych), a następnie - do przekazania ich do zasobu IPN w 2003 r. - znajdowały się w dyspozycji Komendy Wojewódzkiej Policji w Krakowie, Oddział Zamiejscowy w Nowym Sączu” - kończy Instytut.

Oświadczenie lustracyjne

Pierwsza adnotacja o przeglądaniu akt Guta pochodzi z lutego 2002 roku. Kwerendę przeprowadzał ktoś z Biura Rzecznika Interesu Publicznego o imieniu Grzegorz. Nazwisko niewyraźnie wpisane, nie sposób je odczytać. Powodem kwerendy nie mogło być jednak badanie oświadczenia lustracyjnego, bo w 2001 roku Gut przegrał wybory. Kandydował wtedy w wyborach parlamentarnych z listy Akcji Wyborczej Solidarność Prawicy. Między rokiem 2002 a 2008 jego teczki nikt nie badał albo nikt tego nie odnotował na karcie kontrolnej. Andrzej Gut Mostowy dostał się do Sejmu w 2005 roku i wtedy musiał złożyć oświadczenie lustracyjne. Powinno podlegać sprawdzeniu w tym czasie. Wysyłam więc oficjalne zapytanie do Biura Lustracyjnego IPN, którego zadaniem jest weryfikacja oświadczeń lustracyjnych, czy oświadczenie lustracyjne posła, ministra Andrzeja Guta Mostowego było badane, kiedy i w jaki sposób. Odpowiedź przychodzi po kilku dniach. Czytamy w nim: „Oddziałowe Biuro Lustracyjne w Krakowie pod sygn. Ppl/Kr 41/08 prowadziło czynności weryfikujące wiarygodność oświadczenia lustracyjnego złożonego w dniu 25 września 2007 r. przez Andrzeja Guta Mostowego w związku z ubieganiem się o objęcie funkcji publicznej posła na Sejm RP. Zarządzeniem prokuratora z dnia 30 grudnia 2008 r. sprawę pozostawiono bez dalszego biegu wobec niestwierdzenia wątpliwości co do zgodności oświadczenia lustracyjnego z prawdą.

Teczka z paszportami

W aktach zgromadzonych w archiwum IPN zachowały się oryginalne paszporty wydawane Gutowi na przestrzeni lat. Ich lektura pozwala ustalić na przykład, że w latach 80. wielokrotnie wyjeżdżał do Szwecji. Niestety zniknęły wnioski, na podstawie których poseł miał wydawany paszport i zgodę na wyjazd. Wnioski paszportowe z czasów PRL, które przechowywała Służba Bezpieczeństwa, to dla historyków i badaczy cenne źródło informacji. Często trafiały na nie adnotacje funkcjonariuszy SB, np. popierające starania o wyjazd lub uzasadniające odmowę. Stare, usunięte wnioski byłyby znakomitym źródłem informacji o traktowaniu przyszłego ministra w tamtych latach przez służby PRL. Zwłaszcza że Gut znany był z pokątnego handlu walutą, a to wtedy było środowisko ludzi mocno infiltrowanych przez służby PRL-u. W kwietniu 2012 roku w wywiadzie dla Gazety Krakowskiej Andrzej Gut Mostowy potwierdza, że handlował dolarami.

Zakopane - lata osiemdziesiąte

Ponury czas. W sklepach pustki. W dwóch barach FiS, które pozostały po jedynym Pucharze Świata w narciarstwie alpejskim w 1974 roku, turyści zamawiają pomidorową i ruskie. W hotelu Kasprowy obcokrajowców obserwuje trzech pracowników Służby Bezpieczeństwa. Mają specjalny pokój, z którego mogą zakładać gościom podsłuchy. Szwedzi, Austriacy, Niemcy, Jugosłowianie chętnie tu wpadają. Z 20 dolarami w kieszeni są panami świata. Dziewczyny mają na zawołanie. Na Krupówkach kwitnie nielegalny handel walutą. Od lat funkcjonuje tu specjalny schemat działania. Na ulicy pracuje wtedy co najmniej kilkudziesięciu cinkciarzy. Do obsługi mają specjalne tajne punkty, gdzie przekazują kupioną od turystów walutę. Obsługa tych miejsc to już wyższa półka handlarzy. Walutę trzeba szybko i pewnie wymienić. Wojciech Śniady handlował na Krupówkach od początku lat 80. - Punktów, gdzie oddawałem kupioną na ulicy walutę, było kilka. Między innymi zajmowała się tym Fujka (Stefania Biegunówna - przyp. red.), był też taki Edek Tefko. Przyjeżdżał z Bielska, u niego można było rozmienić pieniądze. On siedział tydzień lub dwa w Zakopanem, ale głównie to chodziło się do Gutów - mówi, podkręcając pożółkłe od tytoniu długie, siwe wąsy.

Staszek skrajnie inny niż Andrzej

Śniady dostarczał kupioną od ludzi walutę bezpośrednio do domu vis a vis cmentarza. To dom rodzinny obecnego ministra Andrzeja Guta Mostowego. - Tam było trzech odbiorców - opowiada. - Matka, Staszek - brat Andrzeja, i on. Oni nie handlowali na ulicy. Zanosiliśmy im forinty, korony, marki, guldeny, dolary. - Kupioną walutę rodzina Gutów rozwoziła potem po całej Polsce, tam, gdzie można było ją znowu wymienić po lepszym kursie. Tam, gdzie mieli lepsze przebicie. Śniady źle wspomina kontakty z Andrzejem. -  On był taki cwaniakowaty. Staszek i mama byli honorowi - wyjaśnia, że chodziło o kursy walut. Wtedy wszystkie inne waluty przeliczało się na bony, te same, za które kupowało się wówczas w Peweksie. Gdy kurs się zmieniał, a waluta została już rozliczona przez Gutów, szło się do nich, żeby np. odebrać brakujące pieniądze. - Ze Staszkiem nigdy nie było problemów. Andrzej był skrajnie inny od Staszka. U niego nie było mowy o żadnych zwrotach. Zawsze zaokrąglał na swoją korzyść. Mówił, że już nie ma pieniędzy, i po rozmowie - wspomina.

Nie donieśli na niego

Józef też źle wspomina te kontakty. - Na mnie milicja była wyczulona - opowiada. Jest już w podeszłym wieku, ale ma doskonałą pamięć. Nie chce, żeby ujawniać jego nazwisko. - Nie było łatwo, bo każdy, kto wtedy handlował, mógł innego nadać. Łatwo było kogoś sprzedać. Tylko dzięki Staszkowi nikt nie zakapował Andrzeja. Gdyby nie było Staszka, to by jego brata nadali - przekonuje. Potwierdza to, co mówił Śniady, zakopiańscy waluciarze nie lubili przyszłego ministra.

Współpraca z organami PRL

Sekcją Dochodzeniową Komendy Milicji w Zakopanem w latach 80. kierował Janusz Szymański. Dziś przekonuje, że środowisko cinkciarskie było w latach 80. pod ścisłą kontrolą. - To chyba zrozumiałe, bo w tamtym czasie handel dewizami był nielegalny. Była specjalna komórka, która zajmowała się zwalczaniem tego typu przestępczości - na temat szczegółów nie chce rozmawiać.
- Ja miałem układ z wojewódzką - ucina Wojciech Śniady, gdy pytam o kontakty zakopiańskich cinkciarzy z milicją. - Raz w miesiącu wynajmowałem pokoje w takim małym hotelu z knajpą. Właścicielem był Jurek Stasiński. Na górze były pokoje, a na dole knajpa. Śniady przywoził tam milicjantów z komendy wojewódzkiej. Opowiada, że jechał potem do Kasprowego, kupował sok, wódkę, jakieś orzeszki, gumy do żucia i im zawoził. Czasami posiedział z nimi pół godziny czy godzinę. - W Kasprowym siedziały te nasze puty (prostytutki - przyp. red.). Mówię do nich - dziewczyny, jest taka i taka sprawa. Im też pasowało, bo to wojewódzka i one z nimi figlowały dwa dni, a potem były nietykalne. Tak jak ja.  No i było fajnie. Nigdy nie proponowali mi, żebym kapował - twierdzi. Śniady uważa, że Andrzej Gut na 99% żadnego układu z milicją nie miał. - On się bał milicji. Jak przyszedłem z walutą, a nie było ani Staszka, ani matki, a trafiłem na Andrzeja, to on co chwilę zaglądał do okna, czy gdzieś nie stoi milicja. Raz mnie tylko wojewódzka zapytała o Staszka, czy grubo kręci. Odpowiedziałem, żeby dali Staszkowi spokój, bo on jest w porządku człowiek. O Andrzeja nigdy nie pytali. O kontaktach zakopiańczyków z SB nic nie wiem - zapewnia.

Emerytka wykłada kasę

- Dobrze znałem Emerytkę, tak ją nazywaliśmy, bo była starsza od innych dziewczyn. Piękna, bardzo elegancka, zarabiała, pracując w Orbisie. To jej pieniądze poszły na część Staszeczkówki - opowiada Józef, gdy pytam, w jaki sposób doszło do powstania hotelu Sabała. Jego zdaniem kobieta już w latach 80. miała wielkie pieniądze. Potem z Jankiem, jej małym synkiem, wyjechała z Zakopanego do Austrii, tam w Wiedniu wyszła za mąż i założyła salon kosmetyczny. - Jej chłopaka ciągnęło z powrotem do Zakopanego. Miał kasę od mamy, chciał tu inwestować - mówi Józef. - Gut szukał wspólnika do kupna budynku przy Krupówkach, słynnej Staszeczkówki. Janek robił już wtedy biznes z Kubą Gubałą, który miał pizzerię na Krupówkach. Potem zdecydował się jednak zainwestować w spółkę z Andrzejem Gutem. Kupili Staszeczkówkę i zrobili z niej hotel Sabała - opowiada.

Brat ministra

- Gdy brat kupował Staszeczkówkę od Adama Pawlicy, właścicielem 1/4 był już Janek - twierdzi Stanisław Gut Mostowy, brat ministra. Przeczy tym samym informacjom, które usłyszeliśmy od Józefa. Stanisław Gut niechętnie wraca do lat 80. Bagatelizuje działalność Andrzeja w tamtym czasie. - Kilka razy wyjeżdżał do Szwecji. Nie pamiętam, z kim jeździł, chyba z kolegami ze studiów. Walutą to raczej ja się zajmowałem - twierdzi. Absolutnie odrzuca twierdzenie, że będąc w tamtych czasach cinkciarzem, trzeba było iść na współpracę. Przekonuje, że ani on, ani jego brat nigdy żadnych kontaktów ze służbami nie utrzymywali. - Wyjazdy zagraniczne Andrzeja nigdy nie były warunkowane żadną współpracą. Z tego, co ja wiem, nigdy niczego nie podpisał. A wiem to raczej pewnie. Wiele osób przecież podróżowało w tamtych czasach. Jeśli miałeś zaproszenie i zdałeś na studiach wszystkie egzaminy, to nie było z wyjazdem problemu - przekonuje.
Stanisław Gut Mostowy martwi się dziś, że taki hejt wylewa się na jego brata. Wie, że to reakcja na zmianę barw politycznych Andrzeja. Daje do zrozumienia, że różnią się z bratem poglądami. - Jak się spotykamy, nie rozmawiamy o polityce - twierdzi. Żeby uwiarygodnić swoje poglądy, pokazuje mi zdjęcie swojego domu z czasu wyborów. Na ścianie wisi baner reklamujący Trzaskowskiego. - Dobrze żyjemy z Andrzejem. Nasze rodziny spotykają się na święta. Kiedyś byłem na spotkaniu, na którym wszyscy mówili do niego panie ministrze. To było miłe dla mnie - zapewnia. Na koniec pytam, czy wie, czego ministrem jest jego brat. Nie do końca jest zorientowany. - Chyba był wiceministrem turystyki, teraz znowu coś się zmieniło - mówi.

Minister: No comments

- Okazjonalnie za czasów studenckich handlowałem walutą, przewoziłem też dżinsy przez granicę. Były to trudne czasy i trzeba było znajdować sposoby, żeby sobie radzić - Andrzej Gut Mostowy bagatelizuje swoją działalność cinkciarską w latach 80. Niechętnie wraca do tamtych czasów, nie chce też komentować wypowiedzi handlarzy dewizami. Potwierdza, że podczas studiów kilkakrotnie wyjeżdżał na organizowane przez uczelnię  saksy. W Szwecji zbierał truskawki i sałatę. - Nigdy nie miałem żadnych kontaktów z SB ani innymi służbami PRL. Nigdy też nikt mnie do tego nie zachęcał - oświadcza. Pytam więc o archiwum IPN. - Startując na posła, składałem wszystkie stosowne oświadczenia. Były sprawdzane i nigdy nie było do nich zastrzeżeń - przekonuje. - Czy kiedykolwiek występował pan minister do kogoś, kto miał zniszczyć pana dokumenty gromadzone potem w archiwach IPN? - pytam. - Absolutnie nie. Nie jest zresztą możliwe, żeby była tam na mnie jakaś teczka. Mogłem być obserwowany jedynie w czasie, gdy przez dwa lata pełniłem funkcję przewodniczącego samorządu domu studenckiego na Akademii Ekonomicznej. Ale nic o tym nie wiem - twierdzi. Imiona i nazwiska niektórych moich bohaterów i rozmówców zostały zmienione.

Jurek Jurecki, nr 4TP/2022