100 lat Boru na Czerwonem

Na stoiska edukacyjno-informacyjne zapraszają eksperci z zakresu wiedzy przyrodniczo-leśnej, ochrony przyrody i bezpieczeństwa na terenach leśnych i górskich. Nowotarscy leśnicy i przyjaciele nowotarskiego Boru przygotowali wiele atrakcji. 

Na gości jubileuszu Boru na Czerwonem czekać będą pracownicy 4 Parków Narodowych: Tatrzańskiego, Pienińskiego, Gorczańskiego, Babiogórskiego, dwóch nadleśnictw Lasów Państwowych (Nowy Targ i Krościenko). Pracownicy i funkcjonariusze GOPR, Straży Pożarnej, Policji, Wojskowego Centrum Rekrutacji, Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, Miasta Nowy Targ i innych przygotowują specjalne prezentacje, punkty informacyjne, konkursy, gry, zabawy. W przyjaznej atmosferze i w ciekawy sposób będzie można poznać walory przyrodnicze torfowiska wysokiego Kotliny Orawsko-Nowotarskiej. 

Przy rezerwacie powstanie urodzinowa scena, punkty konkursów, gier i zabaw. Będzie można zobaczyć ciekawą wystawę fotografii i prezentację obrazującą prace i działania realizowane w rezerwacie w ostatnim stuleciu. Miłośników przyrodniczych filmów dokumentalnych zapewne zainteresują filmy o rezerwacie Bór na Czerwonem, a czytelników, monografia rezerwatu przygotowana przez Fundację Przyroda i Człowiek.  

Impreza będzie elementem podsumowania działań realizowanych w Borze na Czerwonem w ramach projektu „Karpaty Łączą – ochrona Torfowisk Orawsko-Nowotarskich”. Zasadniczym celem zadania jest zapewnienie przyszłości wyjątkowym ekosystemom, które stanowią kluczowe miejsca dla zachowania bioróżnorodności i równowagi ekologicznej. W Borze na Czerwonem „oczkiem w głowie”  ekspertów jest torfowisko wysokie oraz bagienne zbiorowiska roślinne w jego otoczeniu. 

Klimat się zmienia. Wysychają bagna, mokradła, strumienie, a nawet rzeki. Wilgotne i podmokłe tereny, na naszych oczach zamieniają się w ubogie i suche siedliska. Naukowcy nie mają wątpliwości - przyrodzie trzeba pomóc. Nadleśnictwo Nowy Targ zarządza terenem szczególnym, bowiem rezerwat przyrody Bór na Czerwonem należy do unikatowych w skali Europy. Niestety i tutaj leśnicy obserwują niepokojące zmiany, wskazujące na postępującą degradację bezcennego torfowiska. Stąd konieczność czynnej ochrony.

„Karpaty łączą – ochrona Torfowisk Orawsko-Nowotarskich” to nie tylko projekt, ale przede wszystkim idea skupiająca wszystkich, którym zależy na bioróżnorodności Karpat i zrównoważonym rozwoju tego regionu dla współczesnych i dla przyszłych pokoleń.

Bór na Czerwonem w Nowym Targu jest jednym z najstarszych rezerwatów przyrody w Polsce. Został powołany w 1925 roku i w chwili powołania miał powierzchnię 5 ha. W ostatnich dniach nadeszła wspaniała wiadomość urodzinowa. Od dnia 3 września 2025 r. rezerwat obejmuje obszar 194,59 ha. Na wniosek Nadleśnictwa Nowy Targ jego powierzchnia została zwiększona aż o 79,93 ha. To wspaniały prezent na 100-lecie utworzenia rezerwatu. 

Jego istnienie zawdzięczamy dwóm wybitnym profesorom, którzy zawalczyli o powstanie rezerwatu dla celów naukowo-doświadczalnych. Były to wielkie osobowości, ludzie ogromnej wiedzy i wszechstronnego wykształcenia; elita pierwszych lat po odzyskaniu przez Polskę niepodległości – prof. Władysław Szafer (zm. 1970 r. w Krakowie) i Edward Feliks Lubicz-Niezabitowski, honorowy obywatel Nowego Targu (1921), lekarz, naukowiec, profesor nowotarskiego gimnazjum, wykładowca UJ, rektor Uniwersytetu Poznańskiego (zm. w 1946 r. w Poznaniu i tam spoczywa).

Profesor Wł. Szafer, twórca i organizator ruchu ochrony przyrody w Polsce, delegat i przewodniczący Państwowej Rady Ochrony Przyrody, wielokrotnie przyjeżdżał do Nowego Targu i przekonywał o konieczności „Utworzenia rezerwatu ochrony dla celów naukowych” (Arch. Nar. W Krakowie, 1925).  Był tak zaangażowany, że 15 września 1925 r. osobiście wbijał paliki wyznaczające teren przyszłego rezerwatu. 

Pomysł utworzenia rezerwatu „na Czerwonem” po raz pierwszy wysunął Edward Lubicz-Niezabitowski, późniejszy profesor i rektor Uniwersytetu Poznańskiego. Już w 1922 roku w czasopiśmie „Chrońmy Przyrodę Ojczystą” postulował utworzenie na Podhalu czterech rezerwatów torfowych. Jeden z nich miał obejmować środkową część torfowiska na Czerwonem (Niezabitowski, 1922). 

- Bór na Czerwonem to żywe dziedzictwo polskiej przyrody – mówi Krzysztof Przybyła, od roku Nadleśniczy Nadleśnictwa Nowy Targ, a wcześniej leśniczy leśnictwa Bór.

- Pomimo wielu sprzeciwów, krytyki i trudności prof. Szafer nie odpuścił starań i inicjatywy doktora Niezabitowskiego w sprawie powołania rezerwatu. Kilkanaście razy przyjeżdżał do Nowego Targu (co w tamtych czasach nie było sprawą prostą), przekonywał, argumentował, szukał sprzymierzeńców dla sprawy – mówi Krzysztof Przybyła, który w ostatnich latach dużo czasu spędził na poszukiwaniu i analizie dokumentów archiwalnych dotyczących okresu powoływania „Boru na Czerwonem”. Ta pasjonująca podróż w czasie zaprowadziła go do wielu ważnych informacji, w tym uchwały Rady Miasta Nowy Targ z 13 października 1925 roku, którą można uznać za powołanie tego rezerwatu przez miejskich rajców (Rada Miejska Nowego Targu udzieliła Państwowej Komisji Ochrony Przyrody prawa do bezpłatnego używania części torfowiska na Czerwonem na ok. 5 ha obszaru na okres 50 lat do celów naukowo-doświadczalnych). 

Bór na Czerwonem to jedno z nielicznych miejsc w Polsce, gdzie zachowały się torfowiska wysokie i charakterystyczna roślinność bagienna. Od stu lat rezerwat nie tylko chroni unikalne gatunki, ale także uczy człowieka odpowiedzialności i szacunku wobec natury. Dziś widzimy również jego ogromny potencjał społeczny – to przestrzeń terapeutyczna, edukacyjna, dostępna dla wielu grup, także tych o szczególnych potrzebach.

W maju br. w Młodzieżowym Domu Kultury „Dom Harcerza” w Krakowie odbyło się niezwykłe spotkanie z młodzieżą i seniorami. Gościem honorowym spotkania był leśnik „z Boru” Krzysztof Przybyła. Jako leśniczy leśnictwa Bór ponad 30 lat troszczył się o rezerwat, propagował walory torfowisk Kotliny Orawsko-Nowotarskiej i edukował tysiące młodszych i starszych gości odwiedzających ten zakątek Polski. Celem spotkania była popularyzacja wiedzy o nowotarskim rezerwacie i środowiskach bagiennych.  

W urodzinach wzięli udział m.in.: nauczyciele, wychowawcy i uczniowie Zespół Szkół Ogólnokształcących Mistrzostwa Sportowego im. Mikołaja Kopernika w Krakowie, SP nr 75, Zespołu Szkół i Placówek pn. ”Centrum Niewidomych i Słabowidzących” w Krakowie, podopieczni i terapeuci Domu Pomocy Społecznej przy ul. Łanowej 41 w Krakowie, studenci Wydziału Leśnego Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie, leśnicy. Pamiętano też o prof. Wł. Szaferze. Na jego grobie na Cmentarzu Rakowickim złożono wieniec biało-czerwonych kwiatów i zapalono znicze.   

Spotkanie było nie tylko okazją do radosnego świętowania urodzin Boru na Czerwonem wspólnie z leśnikami na co dzień opiekującymi się rezerwatem. Była także możliwość wymiany doświadczeń i zainicjowania nowych form współpracy pomiędzy różnymi środowiskami wielkiego miasta i leśnikami w terenie. Wydarzenie odbyło się w ramach projektu „Lasy dla życia”. 100 lat „Boru na Czerwonem”. 100 lat Lasów Państwowych. 

26 września spotkamy się „w Borze” na wielkim jubileuszu, będziemy spacerować zmodernizowaną ścieżką dydaktyczną, śpiewać na scenie i cieszyć się życiem.  Zapraszamy!

opr. an