Materiał sponsorowany, 2022-03-25 09:00:00

Karpaty Łączą

Torfowiska Orawsko-Nowotarskie - cenne ekosystemy Podhala

Bagna, topiele, grzęzawiska. Miejsca otoczone nimbem tajemnicy, niedostępne i niebezpieczne, bo przecież wszyscy wiedzą, że "bagno wciąga", i to w sensie dosłownym. W gwarze góralskiej puścizny i pustowia, czyli coś, co jest puste, takie "nic" - bez wartości. Czy na pewno?

Zacznijmy od tego, że w Karpatach – w porównaniu z nizinnymi obszarami naszego kraju – torfowiska należą do rzadkości. Kotlina Orawy i Nowego Targu to największy obszar torfowisk wysokich w południowej Polsce, który z jednej strony stanowi bezcenny układ przyrodniczy, a z drugiej strony decyduje o warunkach hydrologicznych całego regionu.

Wyjaśnijmy sobie też, czym jest torfowisko. To miejsce, gdzie odkłada się torf. A czym jest torf? W zależności kogo spytamy, otrzymamy nieco inną odpowiedź. Jednak biorąc pod uwagę sposób, w jaki powstaje, powiemy, że to utwór organiczny powstający niemal wyłącznie ze szczątków roślin w środowisku wysyconym wodą i w warunkach beztlenowych. W zależności od tego, skąd pochodzi zasilająca torfowisko woda i jakie ma parametry chemiczne, wyróżniamy różne typy torfowisk, z charakterystyczną dlań roślinnością i rodzajem odkładającego się złoża torfu. Dla przykładu, torfowiska wysokie to takie, które zasilane są jedynie wodami opadowymi. Występują najczęściej na terenach wododziałów, w przypadku Torfowisk Orawsko-Nowotarskich – na wododziale Orawy i Czarnego Dunajca.

Złoże torfu rośnie bardzo powoli, ok. 1 mm na rok. Obecnie istniejące torfowiska to magazyny węgla uwięzionego w szczątkach roślinnych przez całe tysiąclecia. Wolne tempo formowania torfu powoduje, że powinien być traktowany jako zasób nieodnawialny. W przeszłości torf stanowił cenne źródło energii, obecnie jest wykorzystywany w ogrodnictwie i uprawie roślin. Sprawdźcie skład ziemi ogrodniczej kupionej w centrum handlowym, a znajdziecie w nim przede wszystkim torf. Na Torfowiskach Orawsko-Nowotarskich eksploatację złóż rozpoczęto w XIX wieku. Początkowo kopano na potrzeby poszczególnych gospodarstw, ale w XX wieku zaczęto wydobywać torf na skalę przemysłową i do dzisiaj wydobycie to stanowi poważne zagrożenie dla istnienia i funkcjonowania torfowisk na tym obszarze.

Torfowiska, wysycone wodą i porośnięte mchami, nie mogą być wykorzystane jako pastwiska, nie rosną tu okazałe drzewa, a wyższy poziom wód w otoczeniu obniża produkcyjność siedlisk leśnych. Dlatego też wiele torfowisk było lub wciąż jest regularnie odwadnianych, mimo ogromnej roli, jaką pełnią, stabilizując stosunki hydrologiczne na danym terenie. Są naturalnymi zbiornikami retencyjnymi regulującymi odpływ wód. To niezwykle ważna w warunkach górskich właściwość – działając jak gąbka, potrafią zatrzymać lub zmniejszyć ryzyko powodzi, oddając wodę w warunkach suszy. Specjaliści uważają, że to między innymi dzięki zdolnościom retencyjnym swoich torfowisk Kotlina Orawsko-Nowotarska uniknęła większych strat podczas pamiętnej powodzi w 1997 roku. Retencjonowanie wód staje się coraz pilniejszą potrzebą w obliczu regularnie pojawiających się okresów suszy czy krótkich, nawalnych deszczów powodujących zagrożenie powodziowe.

Ale torfowiska to nie tylko zbiornik retencyjny czy złoże torfu. To również fascynujący ekosystem z niezwykłym światem roślin i zwierząt. Na torfowiskach wysokich kluczową rolę odgrywają mchy torfowce, które magazynują w swoich plechach ogromne ilości wody. Można tu spotkać rzadkie owadożerne rośliny, takie jak rosiczki czy tłustosz pospolity, jak również żurawinę, dla której torfowiska to naturalne miejsce występowania. Wyjątkową cechą regionu Torfowisk Orawsko-Nowotarskich jest obecność kosodrzewiny, która z reguły występuje na większych wysokościach, w piętrze subalpejskim, oraz sosny błotnej, będącej mieszańcem kosodrzewiny z sosną zwyczajną. Sztandarowym gatunkiem tego regionu jest cietrzew – silnie zagrożony wyginięciem ptak, którego tokowiska powinny być objęte ochroną strefową. Z torfowiskami związane są też rzadkie w skali Europy motyle, o wdzięcznych nazwach szlaczkoń torfowiec czy modraszek bagniczek, oraz gatunki pajęczaków znane z niewielu stanowisk w Polsce.

Cietrzew, skrajnie zagrożony ptak, występujący na torfowiskach Kotliny Orawsko-Nowotarskiej

Niestety, spośród 30 kopuł torfowisk w Kotlinie Orawsko-Nowotarskiej, zajmujących powierzchnię 2000 ha, do dzisiaj zachowało się jedynie 13 o łącznej powierzchni 1300 ha. Mimo że są chronione w ramach sieci Natura 2000, na części z nich widać postępującą degradację, spowodowaną zarówno eksploatacją złóż torfu, jak też odwodnieniami prowadzonymi z wykorzystaniem rowów opaskowych. Tylko jedna kopuła torfowiskowa doczekała się ochrony w formie rezerwatu przyrody. To „Bór na Czerwonem”. Gdy powstawał w 1925 roku, jego granice obejmowały zaledwie 2 ha. Po wojnie, w 1965 roku, jego powierzchnię zwiększono do blisko 50 ha. Dzisiaj, po kolejnych zmianach przeprowadzonych w roku 2003, w skład rezerwatu wchodzi 114,6 ha torfowiska. Od niedawna, bo od 2018 roku, teren ten został wpisany na listę obiektów objętych konwencją ramsarską, której celem jest ochrona i utrzymanie w niezmienionym stanie obszarów określanych jako „wodno-błotne”.

Jak chronić torfowiska? Po pierwsze pamiętając, że nie ma dwóch identycznych obiektów. Każde jest jedyne w swoim rodzaju, dlatego każde wymaga ochrony skrojonej na jego miarę. Dla ochrony walorów przyrodniczych „Boru na Czerwonem” niezbędne są: zapobieganie osuszaniu, odtworzenie bezleśnego charakteru torfowiska i zahamowanie niekorzystnych zmian w strukturze roślinności. Ważna jest przy tym ochrona czynna cennych siedlisk przyrodniczych zarówno samego torfowiska wysokiego, jak i bagiennych zbiorowisk leśnych w jego otoczeniu.

Same działania ochronne to jednak za mało. W parze z nimi muszą iść również poprawa metod zarządzania przestrzenią na całym obszarze Torfowisk Orawsko-Nowotarskich oraz wzrost świadomości społecznej na temat mokradeł, mające na celu ograniczenie wywieranej na nie presji antropogenicznej, która również stanowi poważne zagrożenie dla tutejszej przyrody.

Na te potrzeby odpowiadamy projektem "Karpaty Łączą – ochrona Torfowisk Orawsko-Nowotarskich", realizowanym przez Centrum UNEP/GRID–Warszawa w partnerstwie z Fundacją Przyroda i Człowiek oraz norweską firmą Asplan Viak przy współfinansowaniu ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego (MF EOG).

W ramach projektu planowana jest budowa i modernizacja infrastruktury poprawiającej stosunki wodne (tamy, zastawki, groble) oraz infrastruktury turystycznej ograniczającej penetrację torfowiska, eliminacja sosny z kopuły torfowiska, a także kompleksowy monitoring przyrodniczy. Przewidziano również serię warsztatów dotyczących wspierania zrównoważonego kształtowania przestrzeni i właściwego użytkowania gruntów dla przedstawicieli samorządów lokalnych oraz właścicieli i użytkowników gruntów, a także kampanię edukacyjną skierowaną do młodzieży szkolnej oraz dorosłych, dotyczącą roli i znaczenia terenów mokradłowych oraz sposobów ich ochrony.

Projekt realizowany jest na terenie gmin: Nowy Targ (miasto oraz gmina wiejska), Czarny Dunajec, Jabłonka oraz Szaflary.

Wspólnie działamy na rzecz zielonej Europy.

"Karpaty Łączą – ochrona Torfowisk Orawsko-Nowotarskich" korzysta z dofinansowania o wartości 3 668 128 zł otrzymanego od Islandii, Liechtensteinu i Norwegii w ramach funduszy EOG. Celem projektu jest ochrona cennych siedlisk przyrodniczych w rezerwacie „Bór na Czerwonem”: torfowiska wysokiego oraz bagiennych zbiorowisk leśnych w jego otoczeniu, wchodzących w skład kompleksu Torfowisk Orawsko-Nowotarskich. Dofinansowanie z budżetu państwa wynosi 624 367 zł.

Karpaty Łączą

Torfowiska Orawsko-Nowotarskie - cenne ekosystemy Podhala

Bagna, topiele, grzęzawiska. Miejsca otoczone nimbem tajemnicy, niedostępne i niebezpieczne, bo przecież wszyscy wiedzą, że "bagno wciąga", i to w sensie dosłownym. W gwarze góralskiej puścizny i pustowia, czyli coś, co jest puste, takie "nic" - bez wartości. Czy na pewno?

Po ślubowaniu i pasowaniu

Odkopywanie Zakopanego w Hyrnym

Pamiętają o Tischnerze, pamiętają o Szymanowskim

Szpulki w Jutrzence

Z Placu Niepodległości na podhalańskie drogi

Maciej Pinkwart i Kapela Hanki Wójcik w Kombinacie

Jak górali z Tatr wygnali, żeby stworzyć TPN

Tatrzańskie Chichoty, czyli z wizytą na plenerze im. Anny Górskiej

Macierzyństwo na szkle malowane i nie tylko

Warszawa ma "Złote tarasy", a Zakopane tarasy cenniejsze od złota

Na dnie oceanu w Kolibie

Nagrody za Macierzyństwo rozdane

Punk Styku u Rząsów

Sportowcy HANDICAP Zakopane podsumowali sezon

Nauczyciele i sportowcy docenieni w Poroninie

XXXII Jesienny Wyścig Rowerowy w Małem Cichem

Zaufaj Panu już dziś

Malarstwo Beaty Kołaciak w Jutrzence

Biesiada pod Giewontem

Adam Bałdych i Daniele di Bonaventura U Wnuka

Dawid Lubowicz Quartet U Wnuka

Kapele, instrumentaliści i śpiewacy ludowi na scenie

Góralskie żywioły na festiwalowej scenie

Festiwalowe Targi Staroci

Barbara i Agata na folkową nutę

Mistrzostwa Podhala w powożeniu

Góralski świat Zofii Stryjeńskiej w Czerwonym Dworze

Jubileusz 150-lecia przewodnictwa tatrzańskiego

Konkurs na wzorcowego oscypka 2025

XVI Europejskie Targi Produktów Regionalnych

Zobacz pozostałe galerie