Diagnoza nowotworów układu pokarmowego - kolonoskopia i gastroskopia

Zachorowalność na nowotwory przewodu pokarmowego rośnie

Nowotwory złośliwe przewodu pokarmowego są bardzo rozpowszechnione, zarówno w Polsce, jak i na świecie. Dla przykładu rak jelita grubego jest drugim po raku płuc pod względem częstości nowotworem złośliwym w naszym kraju. Rocznie wykrywa się go u około 19 000 osób, ta liczba z każdym rokiem rośnie. 

Tymczasem leczenie jest bardziej skuteczne, jeśli rak zostanie zdiagnozowany we wczesnym stadium. Niestety według kierownika Zakładu Profilaktyki Nowotworów Centrum Onkologii w Warszawie profesora Michała Kamińskiego na imienne zaproszenia na kolonoskopię zgłasza się tylko 18% osób. Dla porównania w Belgii i Szwecji liczba ta sięga 60%.

Jak zapobiegać nowotworom układu pokarmowego

Dobra wiadomość jest też taka, że ryzyko zachorowania można znacznie zmniejszyć. Jak? Należy:

• regularnie ćwiczyć;
• jeść zdrowo, czyli wybierać produkty niskotłuszczowe, warzywa i owoce, drób, unikać czerwonego mięsa;
• alkohol spożywać w umiarkowanych ilościach;
• skończyć z wyrobami tytoniowymi. Palenie papierosów obniża poziom witaminy C, która przeciwdziała zmianie tkanki zdrowej w rakową. 

Pamiętaj, że geny odpowiadają za jedynie 5-10% zachorowań. 

Duże znaczenie ma też profilaktyczna gastroskopia oraz kolonoskopia. W trakcie tej drugiej specjalista może wyciąć polipy. Wszystko po to, żeby nie rozwinęły się zmiany rakowe.

Rzut oka na endoskopię

Endoskopia to badanie, spojrzenie wgłąb ciała przez rurkę zakończoną kamerą. Ponieważ jest szybką procedurą, dostarcza precyzyjnych obrazów oraz ma mało działań ubocznych, znalazła zastosowanie w wielu dziedzinach medycyny. Na przykład w USA co roku wykonuje się 75 milionów badań endoskopowych. 

W zależności od otworu, do którego wkładana jest rurka, endoskopia przewodu pokarmowego nazywana jest gastroskopią (droga przez usta) lub kolonoskopią (droga przez odbyt).

Gastroskopia — wskazania, jak się przygotować

Lekarz zleci Ci badanie gastroskopowe, gdy: 

• masz tak zwane objawy alarmowe: trudności z połykaniem, silne bóle brzucha w nocy, bez powodu tracisz na wadze. Objawy alarmowe świadczą o tym, że w przewodzie pokarmowym mają miejsce poważne zmiany;
• cierpisz na zgagę;
• wymiotujesz treścią krwistą lub fusowatą;
• lekarz podejrzewa chorobę wrzodową, bądź nowotwór.

Jednak to nie koniec. W trakcie gastroskopii lekarz może usunąć polip lub zmianę przedrakową, rozszerzyć zwężenie, czy zamknąć perforację (pęknięcie). Mówimy wtedy o gastroskopii terapeutycznej. Wykonuje się również badanie kontrolne gojenia się zmian. 

Jak się do niej przygotować? Jest kilka zasad:

• powiedz lekarzowi o wszystkich schorzeniach oraz lekach, jakie przyjmujesz. Niektóre możesz zażyć jak zwykle, część trzeba będzie odstawić;
• nie jedz przez 6 godzin i nie pij przez 4 godziny przed zabiegiem. 
• poinformuj specjalistę, jeśli jesteś w ciąży;
• wyjmij protezę. 

Rutynowo prosi się pacjenta o podpisanie zgody na zabieg. 

Gastroskopia — przebieg badania i postępowanie po zabiegu

Jak wygląda sam zabieg?

1. Na krótko przed gastroskopią usta i gardło pacjenta są znieczulane sprayem z lidokainą. Zostaje on poproszony o połknięcie końcówki narzędzia;
2. Następnie lekarz powoli wsuwa rurkę gastroskopu w głąb żołądka. Wtłacza też do żołądka powietrze, dlatego pacjent może doświadczać np. odbijania, czy ślinotoku; 
3. Ocenia śluzówkę, sprawdza, czy nie jest objęta stanem zapalnym. Na ekranie monitora mogą pojawić się też owrzodzenia, krwawienie, bądź zwężenia;
4. W razie potrzeby specjalista pobiera wycinki do badań. Jeden z wycinków posłuży ocenie, czy pacjent zakażony jest bakterią Helicobacter pylori. Pobranie wycinków jest bezbolesne;
5. Cała procedura trwa bardzo krótko, 5-10 minut;
6. Gastroskopia może być wykonana pod znieczuleniem ogólnym (narkozą). 

Postępowanie po zabiegu:

• nie jedz ani nie pij przez 2-4 godziny po zabiegu. Dlaczego? Przez tyle czasu utrzymuje się jeszcze znieczulenie miejscowe. Łatwo się zachłysnąć, możesz też ugryźć się w policzek;
• jeśli otrzymałeś znieczulenie ogólne, poproś kogoś o podwiezienie albo wróć do domu taksówką. Przez 12-24 godziny nie prowadź samochodu ani nie obsługuj żadnych maszyn.
  

Kolonoskopia — czy jest się czego obawiać

Z kolei kolonoskopia służy do oceny stanu jelita grubego i odbytu. W trakcie badania elastyczna, łatwo zginająca się rurka jest wkładana przez odbyt. Jest on oczywiście znieczulony. Miejscowe znieczulenie jest aplikowane przez cały czas badania, dzięki czemu badanie jest praktycznie bezbolesne. Jeśli odczujesz skurcze, pamiętaj, aby w trakcie kolonoskopii wolno oddychać. Po wykonaniu badania lekarz powoli wycofuje narzędzie. Ile trwa kolonoskopia? Najczęściej 20-30 minut. 

Podobnie jak gastroskopia, badanie kolonoskopowe służy nie tylko diagnostyce, czyli obejrzeniu dolnego odcinka przewodu pokarmowego. Jeśli specjalista dostrzeże polipy, może je od razu usunąć. Gdy to możliwe, wycinki pobiera się podczas pierwszego badania, tym samym nie narażając pacjenta na kolejne. Nazywa się to biopsją. 

Jak się przygotować do kolonoskopii? 

Istnieją restrykcje co do spożywania jedzenia oraz picia wody. Lekarz zaleca:

• na 3 dni przed badaniem dietę ubogoresztkową. Nie należy spożywać pieczywa z ziarnami, owoców pestkowych (zwłaszcza kiwi, winogron, truskawek), siemienia lnianego, sezamu i maku. Drobne elementy osadzające się na ściankach jelita mogą zafałszować obraz;
• w dniu poprzedzającym badanie zjeść posiłek (zupę) około godziny 13:00;
• w tym samym dniu około godziny 16:00 wziąć leki przeczyszczające w formie doustnej. W przypadku niektórych należy je rozpuścić w wodzie, tak aby otrzymać 3-4 litry płynu;
• w dniu badania wcześnie rano wziąć drugą porcję leków przeczyszczających oraz leki, gdy pacjent przyjmuje je przewlekle i o ile lekarz nie zadecyduje inaczej.

Niekiedy specjalista zaleci znieczulenie ogólne. W jakich przypadkach? Gdy poprzednie badanie było przez pacjenta źle tolerowane, a także u dzieci, u kobiet po operacjach oraz u osób chorych psychicznie. Wówczas przez 12 godzin po kolonoskopii nie można prowadzić auta ani pojazdów mechanicznych.

Dlaczego kolonoskopia jest tak ważnym badaniem? 

Statystyki pokazują, że częstość raka jelita grubego wzrasta wraz z wiekiem, zwłaszcza po 50. roku życia. Profilaktyczną kolonoskopię zaleca się u osób między 50. a 65. rokiem życia, a u osób, których najbliżsi krewni mieli raka, już w 40. roku życia. 

To ważne, aby wykonać kolonoskopię, ponieważ wczesna diagnoza oznacza lepszą wyleczalność. Skuteczność różni się znacząco: od kilku procent w stadium zaawansowanym do nawet 90%-100%, gdy zmianę wykryje się wcześnie.

Badania endoskopowe (między innymi gastro- i kolonoskopia), których początki sięgają pierwszej połowy XIX roku, uratowały wiele osób. Stanowią skuteczną broń w walce z nowotworami przewodu pokarmowego. Pomagają wykryć je we wczesnym stadium oraz leczyć z dużym powodzeniem. Są bezpieczne i można je wykonać zupełnie bezboleśnie w znieczuleniu ogólnym.