Nowy Jedwabny Szlak z Chin do Europy. Co Pekin chce na tym zyskać?

Echa dotyczące projektu “Nowego Jedwabnego Szlaku” rozgrzewają emocje w Europie i w Azji. Jedna z najbardziej spektakularnych inicjatyw dyplomatycznych prezydenta Xi Jinping’a dotycząca odtworzenia dwóch szlaków handlowych (morskiego i lądowego) polega na stworzeniu rozległej infrastruktury i programów inwestycyjnych mających na celu rozszerzenie gospodarczych powiązań Chin z Europą oraz zyskania wpływów politycznych w znacznej części Eurazji.

Pomyślne wdrożenie inicjatywy "jednego pasa, jednej drogi"* będzie prawdopodobnie kluczowe dla Chin, aby sprostać niektórym z najpilniejszych wyzwań gospodarczych. Prawdopodobnie jest to również kluczowe dla realizacji interesów wielu chińskich elit w uzyskaniu bardziej "zrównoważonej" polityki zagranicznej - to znaczy w podejściu dyplomatycznym otwieracjącym Chiny na świat. Jednym z celów jest również przekonanie innych krajów do mniej refleksyjnego przyjmowania preferencji USA oraz w doprowadzeniu do bardziej prawdziwego wielobiegunowego porządku międzynarodowego.

Ponad 2100 lat temu chińska dynastia Han wprowadziła to, co miało stać się oryginalnym "Jedwabnym Szlakiem". Wysyłając emisariuszy ze starożytnej stolicy Xian w 138r pne, ówczesne Chiny chciały ustanowić gospodarcze i polityczne stosunki ze społeczeństwami znajdującymi się na zachód od Chin. Przez ponad tysiąc lat Jedwabny Szlak otworzył rynki jedwabiu i innych chińskich towarów do krain tak odległych jak na przykład Persja.

We wrześniu 2013 r. - zaledwie sześć miesięcy po zostaniu prezydentem Chin - Xi Jinping przywołał tę historię w przemówieniu na kazachskim Uniwersytecie Nazarbaeva, proponując utworzenie pasma ekonomicznego “Nowego Jedwabnego Szlaku" biegnącego z zachodnich Chin przez Azję Środkową. W następnym miesiącu, zwracając się do parlamentu Indonezji, Xi zaproponował stworzenie uzupełniającego "Morskiego Jedwabnego Szlaku" w celu rozszerzenia połączeń morskich i współpracy między Chinami a Azją Południowo-Wschodnią.

Propozycje Xi wywołały lawinę eksperckich rozważań, utworzenie planów polityki w chińskim aparacie ministerialnym i publicznej dyskusji. Dzięki tym wysiłkom początkowe koncepcje "Jednego pasa, jednej drogi" i "Morskiego Jedwabnego Szlaku" zostały opracowane w ramach zintegrowanej wizji rozszerzenia chińskich powiązań gospodarczych nie tylko w Azji Środkowej i Południowo-Wschodniej, ale w Azji Południowej, Persji, a także na Bliskim Wschodzie.

        Pięć Elementów

W 2015 roku sam Xi Jinping określił co najmniej pięć głównych elementów tej wizji.

Kluczowym aspektem jest rozwój infrastruktury łączącej - szybkie linie kolejowe, drogi i autostrady, a nawet sieci internetowe - łączące zachodnie Chiny z centralną Azją i, w ostateczności, z punktami wykraczającymi poza takie tereny jak Iran i Turcja, a nawet sięgające aż do Europy. Jednocześnie budowa portów i powiązanych obiektów zwiększy zasięg morski Chin przez Ocean Indyjski i, poprzez Kanał Sueski, do basenu Morza Śródziemnego. Z biegiem czasu pas ekonomiczny Nowego Jedwabnego Szlaku i Morski Jedwabny Szlak będą mogły przeplatać się z kanałami takimi jak przewidywany Korytarz gospodarczy Chiny-Pakistan i Korytarz gospodarczy Bangladesz-Chiny-Indie-Myanmar.

Ten wielopłaszczyznowy rozwój infrastruktury łączącej ma umożliwić drugi aspekt strategii "jeden pas, jedna droga", zwiększający obroty handlowe między Chinami a ogromnym eurazjatyckim obszarem na zachód od Chin.

Ekspansja handlowa zostanie ułatwiona dzięki trzeciemu aspektowi strategii - większemu wykorzystaniu lokalnych walut w wymianie transgranicznej, czemu sprzyja rosnąca liczba uzgodnień dotyczących swapów walutowych między Chińskim Bankiem Ludowyma innymi krajowymi bankami centralnymi. W tym kontekście "jeden pas, jedna droga" powinien wzmocnić trwającą kampanię Pekinu, aby promować renminbi (RMB) jako międzynarodową walutę transakcyjną i rezerwową.

Poza aspektami ekonomicznymi, czwartym aspektem strategii jest kładzenie nacisku nazwiększoną wymianę kulturalną i kontakty międzyludzkie między krajami zaangażowanymi w projekt "jeden pas, jedna droga”.

Ostatecznie wzrost wymiany transgranicznej wzdłuż “Nowego Jedwabnego Szlaku" i "Morskiego Jedwabnego Szlaku" powinno się wspierać poprzez zintensyfikowaną koordynację polityki między rządami uczestniczących państw.

Uzasadnienie ekonomiczne

Projektanci chińskiej inicjatywy "jeden pas, jedna droga" są nastawieni  przede wszystkim na aspekty ekonomiczne tego rozwiązania. Jak zaznacza to wybitny chiński ekonomista akademicki, projekt jest "długoterminowym makroskopowym programem strategicznego rozwoju dla całego państwa".

Mówiąc dokładniej, elity polityczne i biznesowe w Chinach postrzegają ideę "jednego pasa, jednej drogi" jako kluczową dla promowania bardziej zrównoważonego geograficznie wzrostu w całych Chinach. Przez ostatnie dekady reform gospodarczych, rozwój koncentrował się we wschodniej części kraju. Pasmo ekonomiczne “Nowego Jedwabnego Szlaku” ma na celu przyspieszenie ekonomicznej modernizacji w zachodnich Chinach.

Wizja "jednego pasa, jednej drogi" ma również na celu kultywowanie nowych rynków eksportowych dla chińskich towarów i kapitału. Zaawansowane gospodarki na wschód od Chin - na przykład Stany Zjednoczone i Japonia - były najważniejszymi partnerami gospodarczymi i najważniejszymi punktami sprzedaży eksportowej. Jednak spoglądając w przyszłość, Chińczycy zdają sobie sprawę, że potencjał do dalszego wzrostu na tych rynkach jest znacznie mniejszy niż we wcześniejszych fazach reform. Aby to zrekompensować, Chiny muszą pielęgnować nowe rynki eksportowe na zachód.

Chińscy analitycy twierdzą, że terytorium objęte szlakiem ekonomicznym Nowego Jedwabnego Szlaku i Morskim Szlakiem Jedwabnym zawiera 4,4 miliarda ludzi (63 procent światowej populacji), a łączny PKB wynosi 2,1 biliona dolarów (29 procent światowego zagregowanego bogactwa). Jednak aby ta strefa mogła odgrywać rolę ekonomiczną, jaką wyobrażają sobie chińscy przywódcy, należy zachęcać do rozwoju nie tylko w zachodnich Chinach,ale także w gospodarkach w całej Eurazji. Oznacza to również, że aby podtrzymywać wysoki wzrost ekonomiczny Chin, inicjatywy te nie mogą ograniczać się do obszarów sąsiadujących z Chinami. Muszą rozciągać się dalej na zachód,aby objąć już bardziej rozwinięte rynki w Europie wschodniej i południowej.

Strategiczność projektu

Oprócz motywów ekonomicznych chińscy analitycy przyznają, że istnieją potężne strategiczne uzasadnienia dla projektu "jeden pas, jedna droga". Z pewnością podejście to odzwierciedla świadomość chińskich przywódców o rosnącej sile politycznej i ekonomicznej ich kraju. Odzwierciedla to również pogłębienie chińskich interesów w strategicznie ważnych regionach na zachodzie na przykład w Zatoce Perskiej.

W kontekście regionalnym “Nowy Jedwabny Szlaku” i “Morski Jedwabny Szlak”, podobnie jak niedawne oblężenie Chin przez Konferencję Interakcji i Budowania Zaufania w Azji w sferze bezpieczeństwa i jej przywództwo w tworzeniu Azjatyckiego Banku Inwestycji Infrastrukturalnych, są odzwierciedleniem coraz wyraźniejszego wpłyu Pekinu na politykę międzynarodową. Oznacza to, że Chiny chą aby ​​sprawy azjatyckie były zarządzane bardziej zdecydowanie przez samych Azjatów, a nie przez podmioty pozaregionalne, takie jak Stany Zjednoczone.

Chińskie elity coraz częściej postrzegają Stany Zjednoczone w inicjatywach gospodarczych, politycznych i militarnych, których celem jest powstrzymanie wzrostu Chin jako wpływowego gracza, w regionie Azji i Pacyfiku oraz na całym świecie. Zbliżanie się relacji chińsko-amerykańskich w latach 70. wymagało od Waszyngtonu zrewidowania stosunków z Pekinem w oparciu o wzajemne przystosowanie się głównych interesów każdej ze stron i zaakceptowania bardziej zrównoważonego podziału władzy w Azji. Teraz wydaje się, że Stany Zjednoczone wycofują się z tych zobowiązań i szukają sposobów, aby potwierdzić bardziej tradycyjnie hegemoniczną postawę w Azji. Administracja Donalda Trumpa stoi przed bardzo wielkim wyzwaniem i z pewnością zadaje sobie pytanie jak sprostać tego typu manewrom, aby nie stracić cennych wpływów, szczególnie w Azji Południowo-Wschodniej.

W obliczu tych tendencji Chiny starają się sprostać amerykańskim wysiłkom na rzecz powstrzymania ich wysiłków poprzez rozszerzenie swojego dyplomatycznego i politycznego zaangażowania na zachód - w tym na obszary takie jak Zatokę Perską, które Waszyngton od dawna uważał za kluczowe dla globalnej pozycji Ameryki. Oczywiście Pekin nadal wyklucza militarną konfrontację ze Stanami Zjednoczonymi, ponieważ nie jest to racjonalna perspektywa. Nadal jednak dąży do długofalowej transformacji w charakterze współczesnych stosunków międzynarodowych - od międzynarodowego systemu, który w dużej mierze jest kształtowany przez jednobiegunową amerykańską dominację do bardziej prawdziwie wielobiegunowego porządku międzynarodowego. W tym celu projekt "jeden pas, jedna droga" mógłby stać się niewojskowym katalizatorem, który przyspiesza względny spadek hegemonii USA nad Zatoką Perską i przyczynia się do bardziej zrównoważonego podziału wpływów geopolitycznych w tym strategicznie ważnym regionie.

        Co dalej?

Realizacja wizji "jeden pas, jedna droga" będzie poważnym testem chińskiej polityki i zdolności dyplomatycznych. Trzy takie testy wyróżniają się jako szczególnie istotne.

Po pierwsze, podczas gdy jednym z głównych motywów pasma gospodarczego “Nowego Jedwabnego Szlaku” jest zachęcanie do rozwoju zachodnich Chin, w tym muzułmańskiej większości prowincji Xinjiang, chiński rząd jest coraz bardziej zaniepokojony rosnącą radykalizacją w regionie Xinjiang w tym Ujgurskimi muzułmanami. Czy Pekin będzie w stanie sprostać tym obawom?

Po drugie, podczas gdy "kompleksowe partnerstwo strategiczne" z Rosją jest nadal ważnym elementem chińskiej polityki zagranicznej, Moskwa pozostaje ostrożna co do ewentualnego wzrostu chińskich wpływów w byłych republikach radzieckich, których udział jest niezbędny do realizacji projektu "jeden pas, jedna droga". Czy Pekin będzie w stanie utrzymywać ekonomicznie i strategicznie stosunki z Rosją, gdy dąży w tym samym czasie do innego podejścia?

Ostatecznie najbardziej zapalnym punktem tego proejektu jest Iran, który jest stosunkowo wyjątkowy wśród potencjalnych partnerów Chin, ponieważ geografia sprawia, że ​​jest to ważne miejsce dla realizacji obu inicjatyw. Czy w ciągu najbliższych kilku lat Pekin będzie powstrzymywał się od rozszerzenia współpracy gospodarczej i strategicznej z Teheranem, w związku z preferencjami USA i ich presją? Czy też, aby nadać sile wizji "jednego pasa,jednej drogi" Chiny będą bardziej otwarcie dążyć do pogłębienia stosunkówz Islamską Republiką?

Takie kompromisy oznaczają, że sposób, w jaki Pekin realizuje tę wizję, prawie na pewno będzie miał istotny wpływ na trajektorię stosunków chińsko-amerykańskich w ciągu następnych dekad. Chodzi także o to, że względny sukces Pekinu w tworzeniu “Nowego Jedwabnego Szlaku” ma wiele wspólnego z ustaleniem, w jakim stopniu wzrost Chin faktycznie koreluje z pojawieniem się prawdziwie wielobiegunowego porządku międzynarodowego w XXI wieku.

*Jeden pas, jedna droga – jest to wymienna nazwa projektu ‘Nowego Jedwabnego Szlaku. W języku angielskim stosuje się również skrót OBOR (One Belt One Road).

Źródło zdjęcia: AFP

Andrzej Skupień

Kandydat do Parlamentu Europejskiego

Konfederacja