2021-07-22 10:00:00

Reklama

Przyroda

Co trzęsie Podhalem

Jakie jest źródło trzęsień ziemi na Podhalu? Kiedy zanotowano tu najbardziej odczuwalne wstrząsy skorupy ziemskiej? Czy wulkan na górze Wdżar zasnął, czy tylko przysypia?

Podhale nie należy do najbardziej aktywnych sejsmicznie rejonów świata, niemniej w skali kraju to bez wątpienia miejsce szczególne. Nie ma tu permanentnych trzęsień dużej skali – jak np. wzdłuż łuku wysp japońskich, w Indonezji czy wzdłuż niemal całego zachodniego wybrzeża obu Ameryk – natomiast mniejsze wstrząsy notowane są na Podhalu (i w sąsiednich regionach) już w kronikach Jana Długosza od… 1200 roku. Nawet nie trzeba sięgać do pamięci najstarszych górali, ponieważ ostatnie z tych odczuwalnych przez ludzi trzęsień było niemal dokładnie 5 lat temu (30.11 i 9.12.2004).

Trzęsie i jeszcze jakiś czas będzie trzęsło. To efekt ciągle trwających ruchów górotwórczych i innych zjawisk w Karpatach, do których należą m.in. Tatry i Podtatrze. Niemniej siła tych niepokojów z wnętrza ziemi powinna się w miarę upływu czasu osłabiać. Badania naukowe wskazują, że procesy górotwórcze w tej części świata powoli wygasają. Pojęcie jakiś czas – należy rozumieć w kategoriach czasu geologicznego, który historię procesów zachodzących w skorupie ziemskiej liczy nie w dziesiątkach czy setkach lat, tylko w milionach, a nawet setkach milionów lat. Trudno to sobie wyobrazić, jednak – przypomnę – wiek ziemi szacowany jest na mniej więcej 4 miliardy lat!

Na temat przyczyn niepokojów z wnętrza ziemi próbuje odpowiedzieć prof. Jerzy Żaba, geolog-geotektonik, szef Katedry Geologii Podstawowej Uniwersytetu Śląskiego.

- Skąd trzęsienia ziemi na Podhalu?

– Geneza tych trzęsień ziemi jest zdecydowanie tektoniczna, to rozładowywanie nagromadzonych w skorupie ziemskiej naprężeń związanych z ruchami alpejskimi, prowadzącymi do powstania nasunięć i płaszczowin oraz towarzyszących im struktur fałdowych, a w ostatecznym efekcie do utworzenia się Karpat.

W przeszłości geologicznej był to zatem bardzo niespokojny region…

– Młode i ciągle – już w bardzo niewielkim stopniu – wypiętrzające się góry generują efekty sejsmiczne różnej skali. To także „odprężanie” wcześniej sfałdowanych skał. W strefie dzisiejszych Pienin znajdowała się jedna z głównych stref subdukcji w północnej części Oceanu Tetydy. Strefa subdukcji to obszar, gdzie płyta oceaniczna jest wchłaniana pod kontynentalną. Jest tam ogromne tarcie mas skalnych, czemu towarzyszą trzęsienia ziemi i zjawiska wulkaniczne. Tetyda, ten nieistniejący już dzisiaj ocean, rozdzielał dwa wielkie superkontynenty (Euroazję na północy i Gondwanę na południu). Pozostałością po Tetydzie są morza – Śródziemne, Czarne i Kaspijskie.

Z czym jeszcze mają związek odczuwalne od lat niepokoje w skorupie ziemskiej?

– Na pewno z aktywnością uskoków, być może także ze strefą uskoku perypienińskiego, który się ciągnie od Rumunii, przez Ukrainę, Słowację, Polskę, aż po Republikę Czeską. Wiele form morfologicznych (góry, doliny, zapadliska), a także sieć rzeczna, bardzo często wykazują związek z oddziaływaniem różnej rangi uskoków, czyli pęknięć sięgających wiele kilometrów w głąb skorupy ziemskiej.

Co to jest uskok perypieniński, jaki ma przebieg?

– Jest to pęknięcie skorupy ziemskiej, sięgające wielu kilometrów w głąb ziemi, ma ponad 600 km długości. Przebiega wzdłuż północnej granicy pienińskiego pasma skałkowego, na granicy Pienin i Beskidów, czyli na granicy Karpat Wewnętrznych i Karpat Zewnętrznych. Nie można wykluczyć, że może on w przyszłości generować słabe wstrząsy sejsmiczne.

Czy przebieg doliny Białki Tatrzańskiej może mieć związek z tym uskokiem?

Położenie doliny (i koryta) rzeki Białki nie nawiązuje do przebiegu uskoku perypienińskiego (rzeka ma w tym rejonie przebieg o kierunku zbliżonym do południkowego, a uskok ten ma przebieg równoleżnikowy). Przebieg rzeki Białki nawiązuje raczej do kierunków uskoków poprzecznych (geologicznie nieco młodszych) względem uskoku perypienińskiego. Trzęsieniom ziemi w Pieninach towarzyszyły erupcje wulkanów. Wiemy coś na temat tych największych? Gdzie i kiedy miały miejsce?

– Aktywność wulkaniczna w Pieninach wiązała się z alpejskimi ruchami górotwórczymi. Najintensywniejsze zjawiska wulkaniczne miały miejsce w miocenie (od ok. 24 do 5 mln lat temu) i wiązały się z nasileniem w tym okresie aktywności tektonicznej. Wulkanizm o charakterze przejściowym (obojętnym) skutkował głównie tworzeniem się andezytów – wylewnych skał magmowych. Procesy te obejmowały obszar o długości około 20 km od miejscowości Kluszkowce po rejon Szczawnicy. Do dziś po procesach tych zachowały się jedynie głębiej położone elementy intruzji, reprezentowane przede wszystkim przez żyły zgodne (sille) i żyły niezgodne (dajki).

Do dziś góra Wdżar kojarzona jest z wygasłym wulkanem…

– Tak stromo zapadające, tworzące się wielofazowo dajki andezytowe znane są głównie z obszaru gór Wdżar koło Czorsztyna w Pieninach, gdzie tworzyły prawdopodobnie „trzon” mioceńskiego wulkanu. Ten wulkan jest martwy, dokonał żywota… kilka milionów lat temu.

Gdzie jeszcze rozpoznano skały wylewne, pozostałości po dawnych erupcjach wulkanicznych?

– Andezyty występują też w rejonie Szczawnicy, na obszarze gór Jarmuta i Bryjarka. Erupcje wulkaniczne na tym obszarze wykorzystywały szczeliny w skałach związane z przebiegiem różnej rangi uskoków. W pierwszym etapie tworzyły się andezyty wykorzystujące uskoki o kierunku równoleżnikowym (zachód-wschód), równoległe do przebiegu pienińskiego pasma skałkowego, natomiast w drugim – andezyty wypełniały szczeliny uskokowe o kierunku południkowym (północ-południe). Dzisiejszym przejawem mioceńskiej aktywności wulkanicznej są występujące na tym obszarze – wody mineralne o charakterze szczaw.

Wyroki Matki Ziemi pozostają poza naszą kontrolą. Czy możemy jednak przewidzieć, co się stanie z Ziemią w perspektywie kilku miliardów lat?

Lepiej o tym nie mówić. Nie patrząc na to, co ludzie robią sobie nawzajem, a tylko na kosmiczne siły przyrody, to Ziemia po upływie kilku miliardów lat zostanie pochłonięta przez koronę słoneczną. Słońce w wyniku dogasającego życia będzie już wypalać resztki paliwa i pod koniec swojego żywota zwiększy swoją średnicę wielokrotnie i pochłonie trzy najbliższe planety – Merkurego, Wenus i niestety, także Ziemię.

Jak się ratować?

– Jedynym ratunkiem jest ucieczka na planety położone dalej od Słońca lub nawet przeprowadzić się do innego układu słonecznego. Mamy na to kilka miliardów lat. Gdyby to się jednak udało – także nie unikniemy zagłady. Wszechświat z upływem czasu tak się rozproszy, wyziębi, że ustanie wszelki ruch. Będzie to tzw. śmierć cieplna świata.

I już się nie odrodzi?

– Pewną nadzieję dają tzw. czarne dziury, które powiększają się z czasem, pożerając się nawzajem. I może się zdarzyć tak, że cały dzisiejszy wszechświat zostanie wchłonięty do jednej wielkiej czarnej dziury. Tam będzie panować ogromne ciśnienie, materia zostanie zagęszczona i być może powstanie taki moment, od którego narodził się dzisiejszy wszechświat.

rozmawiał Marek Tomalik

Kalendarz trzęsień ziemi

na Podhalu i w sąsiadujących rejonach:

* 5.05.1200 Wielkie trzęsienie ziemi nawiedziło Pieniny i okolice. Według relacji Jana Długosza zniszczeniu uległo wiele budowli, m.in. takich, jak zamki obronne i warownie, a także mury obronne i wieże.

* 27.02.1786 Trzęsienie w Beskidzie Śląskim o sile 5,2 w skali Richtera, odczuwalne na dużym obszarze: na Śląsku, na Podhalu, w Sandomierzu, a nawet w Wiedniu.

* 3.12.1786 Trzęsienie ziemi z epicentrum w okolicach Myślenic o sile ponad 7 w skali Richtera (w okolicach Pienin 5,7). Wstrząsy odczuwalne były w Krakowie (pęknięte kamienice i uszkodzony kościół św. Katarzyny), po Lwów, Wrocław, Kalisz oraz na Słowacji i w Czechach (aż po Brno).

* 25.04.1840 Trzęsienie ziemi w Pieninach, zniszczenia w Szczawnicy, Krościenku oraz w Maniowach. Wg Kroniki: ptaki wypadały z gniazd, zniszczeniu uległy obrazy i niektóre sprzęty w domach.

* 21.10.1901 Trzęsienie na Podhalu o sile 4,7 w skali Richtera. Ucierpiały: Spisz, Sromowce, Krościenko i Szczawnica.

* 17.03.1966 Trzęsienie ziemi w okolicach Zakopanego o sile 3,0 w skali Richtera; odczuwalne w Kuźnicach, Witowie i Jaszczurówce. Nastąpiło kilka wstrząsów poprzedzających i wtórnych.

* 29.06.1992 Trzęsienie ziemi odczuwane w Krynicy (5,5 stopni w skali Richtera) z epicentrum w rejonie góry Kiczera nawiedziło pogranicze Beskidu Niskiego i Beskidu Sądeckiego. W mieszkaniach drżały i pękały szyby w oknach, przesuwały się łóżka oraz zarysowywały się mury budynków.

* 1.03.1993 Trzęsienie ziemi w Beskidzie Niskim o sile 4,7 w skali Richtera; odczuwalne w Polsce i na Słowacji.

* 13.10.1995 Trzęsienie ziemi z epicentrum w Dolinie Białki, odczuwalne na całym Podhalu. W Czarnej Górze pojawiły się rysy w tynkach; w domach przesuwały się meble oraz wylewały się płyny z naczyń.

* 30.11.2004 Trzęsienie ziemi w okolicach Czarnego Dunajca o sile 4,1 w skali Richtera; odczuwalne szczególnie na Podhalu, a także w całej Małopolsce i na Górnym Śląsku.

* 9.12.2004 Trzęsienie ziemi w okolicach Czarnego Dunajca o sile 3,0 w skali Richtera.

Tygodnik Podhalański 50-51/2009

Reklama

Komentarze Facebook

Powyższe komentarze są prywatnymi opiniami użytkowników portalu społecznościowego Facebook.
Redakcja 24tp.pl nie wpływa na treść oraz nie odpowiada za wpisy dokonane przez użytkowników portalu Facebook.

Dodaj komentarz

Reklama

Nie ma jeszcze komentarzy do tego artykułu.

Galerie

Dyplomowa wystawę w Szkole Kenara

Szkoła Kenara po wielkim remoncie

Tatromaniacy pod Giewontem

Jubileuszowa Gala Szpitala na Ciągłówce

Na Kamieńcu w Zakopanem stanie dom wielofunkcyjny

Małopolska Wspiera Talenty

Zakopane, święconka w parafii Świętego Krzyża

Święcenie pokarmów z Majerankami przy rabczańskim, starym kościółku

Stanisław Kulon w Salonie Marcowym

Konwencja wyborcza Maciej Tokarz i Nowy Targ zasługuje na więcej

Marka Tatrzańska 2023 w Teatrze Witkacego

Jubileuszowa Wiosna Jazzowa Zakopane 2024

Świat, w którym nie widać nic czyli Barbara Sowińska w przedszkolu

Luna czyli spektakl bez słów dla najmłodszych widzów

Konwencja wyborcza Grzegorza Watychy i komitetu Nasze Miasto

Przyszłość Powiatu Nowotarskiego przedstawia

Biały Miś - jeden i tylko jeden, prawdziwy

Podhalańczycy pod Giewontem

Kto krzyż odgadnie, ten nie upadnie

Przedszkolaki na stoku

Karnawał na Śniegu czyli Mali Śwarni na natach

Ach co to był za bal

Grupa exMaanam w Nosalowym Dworze

Pnioki, Krzoki, Ptoki

Obrazy Natalii Kuropki w "Kmicicu"

Kolędowanie Martyny Kasprzyckiej i Macieja Czemplika

Hanna Zbyryt u Ojców Jezuitów na Górce

Mateusz Ziółko dla Centrum Pomocy Dzieciom

Kolędowanie z "Krywaniem"

Szkolne urodziny w "Kmicicu"

Zobacz pozostałe galerie

Ogłoszenia zobacz więcej dodaj ogłoszenie

USŁUGI | budowlane
USŁUGI MINIKOPARKĄ 2.5 TONY - 722 307 227.
SPRZEDAŻ | budowlane
Sprzedam KANTÓWKĘ, KROKWIE, DESKI, GONTY i OPAŁ - 788 344 233.
USŁUGI | budowlane
REMONTY I WYKOŃCZENIA WNĘTRZ KRÓTKIE TERMINY GWARANCJA NA WYKONANE ROBOTY. 602839607
Tel.: 602839607
PRACA | dam
PENSJONAT "Willa Park" W CENTRUM ZAKOPANEGO ZATRUDNI OSOBĘ DO SPRZĄTANIA I RZYGOTOWYWANIA ŚNIADAŃ. 509 578 689.
NIERUCHOMOŚCI | sprzedaż
Zakopane sprzedam wydzielone udziały w kamienicy na Krupówkach. tel 660797241 b12.pl.
NIERUCHOMOŚCI | sprzedaż
Zakopane - DOM na ulicy Grunwaldzkiej. 660 797 241
NIERUCHOMOŚCI | sprzedaż
Zakopane -sprzedam dom na ulicy Stachonie 660797241 b12.pl.
PRACA | dam
Pensjonat w Zakopanem zatrudni POKOJOWE - 666378357
SPRZEDAŻ | zwierzęta
OWCE KAMERUŃSKIE Z JAGNIĘTAMI. 602 152 568.
PRACA | dam
PRACA! Praca w schronisku górskim (weekendowa i sezonowa lipiec-sierpień). Atrakcyjne wynagrodzenie, mile widziane doświadczenie. Praca na zmywaku, na barze lub jako pomocy kuchenna.. 886207326 schroniskoturbacz.pttk@gmail.com
Tel.: 886207326
NIERUCHOMOŚCI | sprzedaż
Działka pow. 41ar do zabudowy położona w Lipnicy Wielkiej pod Babią Górą. 603071487, 609325040.
NIERUCHOMOŚCI | sprzedaż
Las z drzewostanem pow. 41ar w Lipnicy Wielkiej 603071487, 609325040.
SPRZEDAŻ | różne
Sprzedam bale z sianokiszonką. 536955255
Tel.: 536955255
NIERUCHOMOŚCI | sprzedaż
APARTAMENT Za Strugiem, Zakopane - 607 506 428.
PRACA | dam
Zatrudnię TYNKARZA I POMOCNIKA przy tynkach maszynowych. 730 39 73 01.
PRACA | dam
Poszukujemy osób do pomalowania drewnianych balkonów w obiekcie turystycznym w Zakopanem. Osoby zainteresowane prosimy o kontakt pod numerem telefonu: 693 692 100. 693692100
Tel.: 693692100
KUPNO
SKUP STARYCH SPAWAREK. 536269912.
RÓŻNE
OBWOŹNY SKUP ZŁOMU - dojazd do klienta. 536269912.
USŁUGI | inne
PROFESJONALNA WYCINKA DRZEW, GAŁĘZI Z PODNOŚNIKA I Z UŻYCIEM LINY. 889 105 476
PRACA | dam
AMW Rewita Oddział Rewita Kościelisko ma do wynajęcia lokale usługowo-biurowe w Kościelisku, przy ul. Nędzy-Kubińca 103 naprzeciw Urzędu Gminy Kościelisko. Lokale o powierzchni od 7 do 24 m2. Możliwość połączenia lokali. Kontakt: 601953386
USŁUGI | budowlane
FLIZOWANIE, REMONTY, WYKOŃCZENIA. 882080371.
USŁUGI | budowlane
KAMIENIARSTWO. 882080371.
USŁUGI | budowlane
KAMIENIARSTWO, ELEWACJE, OGRODZENIA - WSZYSTKO Z KAMIENIA. 509 169 590.
USŁUGI | budowlane
USŁUGI BLACHARSKO-DEKARSKIE, KRYCIE I PRZEKRYCIA DACHÓW, KOMINY, BALKONY, RYNNY, GZYMSY, FASADY. 889 388 484.
USŁUGI | budowlane
REMONTY I WYKOŃCZENIA od A do Z. 572624414.
USŁUGI | inne
WYCINKA, PRZYCINKA DRZEW W TRUDNYCH WARUNKACH - 691 317 098.
NIERUCHOMOŚCI | sprzedaż
POLE - 1.6 HA i 42 AR. 505 429 375.
NAUKA
NATIVE SPEAKER - JĘZYK ANGIELSKI - nauka face to face lub online, PRZYGOTOWANIE DO MATURY - Zakopane, okolice - 605 069 173
PRACA | dam
Regionalna karczma w Zakopanem przyjmie do pracy: POMOC KUCHENNA, KELNER/-KA. 602 366 750.
USŁUGI | budowlane
TYNKI MASZYNOWE. 604 857 880.
USŁUGI | budowlane
MALOWANIE DACHÓW I ELEWACJI. 602 882 325.
USŁUGI | budowlane
OGRODZENIA, www.hajdukowie.pl. 692 069 284.