2021-07-22 10:00:00

Przyroda

Co trzęsie Podhalem

Reklama

Jakie jest źródło trzęsień ziemi na Podhalu? Kiedy zanotowano tu najbardziej odczuwalne wstrząsy skorupy ziemskiej? Czy wulkan na górze Wdżar zasnął, czy tylko przysypia?

Podhale nie należy do najbardziej aktywnych sejsmicznie rejonów świata, niemniej w skali kraju to bez wątpienia miejsce szczególne. Nie ma tu permanentnych trzęsień dużej skali – jak np. wzdłuż łuku wysp japońskich, w Indonezji czy wzdłuż niemal całego zachodniego wybrzeża obu Ameryk – natomiast mniejsze wstrząsy notowane są na Podhalu (i w sąsiednich regionach) już w kronikach Jana Długosza od… 1200 roku. Nawet nie trzeba sięgać do pamięci najstarszych górali, ponieważ ostatnie z tych odczuwalnych przez ludzi trzęsień było niemal dokładnie 5 lat temu (30.11 i 9.12.2004).

Trzęsie i jeszcze jakiś czas będzie trzęsło. To efekt ciągle trwających ruchów górotwórczych i innych zjawisk w Karpatach, do których należą m.in. Tatry i Podtatrze. Niemniej siła tych niepokojów z wnętrza ziemi powinna się w miarę upływu czasu osłabiać. Badania naukowe wskazują, że procesy górotwórcze w tej części świata powoli wygasają. Pojęcie jakiś czas – należy rozumieć w kategoriach czasu geologicznego, który historię procesów zachodzących w skorupie ziemskiej liczy nie w dziesiątkach czy setkach lat, tylko w milionach, a nawet setkach milionów lat. Trudno to sobie wyobrazić, jednak – przypomnę – wiek ziemi szacowany jest na mniej więcej 4 miliardy lat!

Na temat przyczyn niepokojów z wnętrza ziemi próbuje odpowiedzieć prof. Jerzy Żaba, geolog-geotektonik, szef Katedry Geologii Podstawowej Uniwersytetu Śląskiego.

- Skąd trzęsienia ziemi na Podhalu?

– Geneza tych trzęsień ziemi jest zdecydowanie tektoniczna, to rozładowywanie nagromadzonych w skorupie ziemskiej naprężeń związanych z ruchami alpejskimi, prowadzącymi do powstania nasunięć i płaszczowin oraz towarzyszących im struktur fałdowych, a w ostatecznym efekcie do utworzenia się Karpat.

W przeszłości geologicznej był to zatem bardzo niespokojny region…

– Młode i ciągle – już w bardzo niewielkim stopniu – wypiętrzające się góry generują efekty sejsmiczne różnej skali. To także „odprężanie” wcześniej sfałdowanych skał. W strefie dzisiejszych Pienin znajdowała się jedna z głównych stref subdukcji w północnej części Oceanu Tetydy. Strefa subdukcji to obszar, gdzie płyta oceaniczna jest wchłaniana pod kontynentalną. Jest tam ogromne tarcie mas skalnych, czemu towarzyszą trzęsienia ziemi i zjawiska wulkaniczne. Tetyda, ten nieistniejący już dzisiaj ocean, rozdzielał dwa wielkie superkontynenty (Euroazję na północy i Gondwanę na południu). Pozostałością po Tetydzie są morza – Śródziemne, Czarne i Kaspijskie.

Z czym jeszcze mają związek odczuwalne od lat niepokoje w skorupie ziemskiej?

– Na pewno z aktywnością uskoków, być może także ze strefą uskoku perypienińskiego, który się ciągnie od Rumunii, przez Ukrainę, Słowację, Polskę, aż po Republikę Czeską. Wiele form morfologicznych (góry, doliny, zapadliska), a także sieć rzeczna, bardzo często wykazują związek z oddziaływaniem różnej rangi uskoków, czyli pęknięć sięgających wiele kilometrów w głąb skorupy ziemskiej.

Co to jest uskok perypieniński, jaki ma przebieg?

– Jest to pęknięcie skorupy ziemskiej, sięgające wielu kilometrów w głąb ziemi, ma ponad 600 km długości. Przebiega wzdłuż północnej granicy pienińskiego pasma skałkowego, na granicy Pienin i Beskidów, czyli na granicy Karpat Wewnętrznych i Karpat Zewnętrznych. Nie można wykluczyć, że może on w przyszłości generować słabe wstrząsy sejsmiczne.

Czy przebieg doliny Białki Tatrzańskiej może mieć związek z tym uskokiem?

Położenie doliny (i koryta) rzeki Białki nie nawiązuje do przebiegu uskoku perypienińskiego (rzeka ma w tym rejonie przebieg o kierunku zbliżonym do południkowego, a uskok ten ma przebieg równoleżnikowy). Przebieg rzeki Białki nawiązuje raczej do kierunków uskoków poprzecznych (geologicznie nieco młodszych) względem uskoku perypienińskiego. Trzęsieniom ziemi w Pieninach towarzyszyły erupcje wulkanów. Wiemy coś na temat tych największych? Gdzie i kiedy miały miejsce?

– Aktywność wulkaniczna w Pieninach wiązała się z alpejskimi ruchami górotwórczymi. Najintensywniejsze zjawiska wulkaniczne miały miejsce w miocenie (od ok. 24 do 5 mln lat temu) i wiązały się z nasileniem w tym okresie aktywności tektonicznej. Wulkanizm o charakterze przejściowym (obojętnym) skutkował głównie tworzeniem się andezytów – wylewnych skał magmowych. Procesy te obejmowały obszar o długości około 20 km od miejscowości Kluszkowce po rejon Szczawnicy. Do dziś po procesach tych zachowały się jedynie głębiej położone elementy intruzji, reprezentowane przede wszystkim przez żyły zgodne (sille) i żyły niezgodne (dajki).

Do dziś góra Wdżar kojarzona jest z wygasłym wulkanem…

– Tak stromo zapadające, tworzące się wielofazowo dajki andezytowe znane są głównie z obszaru gór Wdżar koło Czorsztyna w Pieninach, gdzie tworzyły prawdopodobnie „trzon” mioceńskiego wulkanu. Ten wulkan jest martwy, dokonał żywota… kilka milionów lat temu.

Gdzie jeszcze rozpoznano skały wylewne, pozostałości po dawnych erupcjach wulkanicznych?

– Andezyty występują też w rejonie Szczawnicy, na obszarze gór Jarmuta i Bryjarka. Erupcje wulkaniczne na tym obszarze wykorzystywały szczeliny w skałach związane z przebiegiem różnej rangi uskoków. W pierwszym etapie tworzyły się andezyty wykorzystujące uskoki o kierunku równoleżnikowym (zachód-wschód), równoległe do przebiegu pienińskiego pasma skałkowego, natomiast w drugim – andezyty wypełniały szczeliny uskokowe o kierunku południkowym (północ-południe). Dzisiejszym przejawem mioceńskiej aktywności wulkanicznej są występujące na tym obszarze – wody mineralne o charakterze szczaw.

Wyroki Matki Ziemi pozostają poza naszą kontrolą. Czy możemy jednak przewidzieć, co się stanie z Ziemią w perspektywie kilku miliardów lat?

Lepiej o tym nie mówić. Nie patrząc na to, co ludzie robią sobie nawzajem, a tylko na kosmiczne siły przyrody, to Ziemia po upływie kilku miliardów lat zostanie pochłonięta przez koronę słoneczną. Słońce w wyniku dogasającego życia będzie już wypalać resztki paliwa i pod koniec swojego żywota zwiększy swoją średnicę wielokrotnie i pochłonie trzy najbliższe planety – Merkurego, Wenus i niestety, także Ziemię.

Jak się ratować?

– Jedynym ratunkiem jest ucieczka na planety położone dalej od Słońca lub nawet przeprowadzić się do innego układu słonecznego. Mamy na to kilka miliardów lat. Gdyby to się jednak udało – także nie unikniemy zagłady. Wszechświat z upływem czasu tak się rozproszy, wyziębi, że ustanie wszelki ruch. Będzie to tzw. śmierć cieplna świata.

I już się nie odrodzi?

– Pewną nadzieję dają tzw. czarne dziury, które powiększają się z czasem, pożerając się nawzajem. I może się zdarzyć tak, że cały dzisiejszy wszechświat zostanie wchłonięty do jednej wielkiej czarnej dziury. Tam będzie panować ogromne ciśnienie, materia zostanie zagęszczona i być może powstanie taki moment, od którego narodził się dzisiejszy wszechświat.

rozmawiał Marek Tomalik

Kalendarz trzęsień ziemi

na Podhalu i w sąsiadujących rejonach:

* 5.05.1200 Wielkie trzęsienie ziemi nawiedziło Pieniny i okolice. Według relacji Jana Długosza zniszczeniu uległo wiele budowli, m.in. takich, jak zamki obronne i warownie, a także mury obronne i wieże.

* 27.02.1786 Trzęsienie w Beskidzie Śląskim o sile 5,2 w skali Richtera, odczuwalne na dużym obszarze: na Śląsku, na Podhalu, w Sandomierzu, a nawet w Wiedniu.

* 3.12.1786 Trzęsienie ziemi z epicentrum w okolicach Myślenic o sile ponad 7 w skali Richtera (w okolicach Pienin 5,7). Wstrząsy odczuwalne były w Krakowie (pęknięte kamienice i uszkodzony kościół św. Katarzyny), po Lwów, Wrocław, Kalisz oraz na Słowacji i w Czechach (aż po Brno).

* 25.04.1840 Trzęsienie ziemi w Pieninach, zniszczenia w Szczawnicy, Krościenku oraz w Maniowach. Wg Kroniki: ptaki wypadały z gniazd, zniszczeniu uległy obrazy i niektóre sprzęty w domach.

* 21.10.1901 Trzęsienie na Podhalu o sile 4,7 w skali Richtera. Ucierpiały: Spisz, Sromowce, Krościenko i Szczawnica.

* 17.03.1966 Trzęsienie ziemi w okolicach Zakopanego o sile 3,0 w skali Richtera; odczuwalne w Kuźnicach, Witowie i Jaszczurówce. Nastąpiło kilka wstrząsów poprzedzających i wtórnych.

* 29.06.1992 Trzęsienie ziemi odczuwane w Krynicy (5,5 stopni w skali Richtera) z epicentrum w rejonie góry Kiczera nawiedziło pogranicze Beskidu Niskiego i Beskidu Sądeckiego. W mieszkaniach drżały i pękały szyby w oknach, przesuwały się łóżka oraz zarysowywały się mury budynków.

* 1.03.1993 Trzęsienie ziemi w Beskidzie Niskim o sile 4,7 w skali Richtera; odczuwalne w Polsce i na Słowacji.

* 13.10.1995 Trzęsienie ziemi z epicentrum w Dolinie Białki, odczuwalne na całym Podhalu. W Czarnej Górze pojawiły się rysy w tynkach; w domach przesuwały się meble oraz wylewały się płyny z naczyń.

* 30.11.2004 Trzęsienie ziemi w okolicach Czarnego Dunajca o sile 4,1 w skali Richtera; odczuwalne szczególnie na Podhalu, a także w całej Małopolsce i na Górnym Śląsku.

* 9.12.2004 Trzęsienie ziemi w okolicach Czarnego Dunajca o sile 3,0 w skali Richtera.

Tygodnik Podhalański 50-51/2009

Reklama

Komentarze Facebook

Powyższe komentarze są prywatnymi opiniami użytkowników portalu społecznościowego Facebook.
Redakcja 24tp.pl nie wpływa na treść oraz nie odpowiada za wpisy dokonane przez użytkowników portalu Facebook.

Dodaj komentarz

Reklama

Nie ma jeszcze komentarzy do tego artykułu.

Reklama

Galerie

Wiosenna Szczawnica

Palace, Katownia Podhala i brama do Auschwitz

Cały świat Zofii Szwajnos

Przystań na Kamieńcu rośnie dzień po dniu

Szczęśliwa trzynastka, czyi Miś Zakopiański wybrany

Morskie Oko okiem młodych artystów

W sąsiedztwie Domu Doktora

Młodzi artyści i ich wizje kubizmu

Hasior - rekonesans w Czerwonym Dworze

Zawody Koziołka Matołka 2025

Aukcja dla Domu Doktora

Cześć i chwała żołnierzom wyklętym

Drań Witkacy na nas patrzy

Odważnej Estery Karp wyprowadzanie z zapomnienia

Tomasz Gluziński i jego twórczość w Opolance

Dzień Babci i Dziadka w SP Ciche 1

Dom Doktora powstaje po pożarze

Otwarcie 31. Ogólnopolskiej Olimpiady Młodzieży w Sportach Zimowych

Świat dorożek i powozów na Podhalu

Urodzinowy Chasior u Hasiora

WOŚP na Chotarzu w Kościelisku

Śleboda Józefa Koszarka w Okszy

Premierowa "Wdowa po sołtysie"

Kolędy i pastorałki w Miejskiej Galerii Sztuki

Noworoczne kolędowanie w Czerwony Dworze

Święto gwary w Białym Dunajcu

Cudnej mimozie - wstrętna pokrzywa, czyli duch Makuszyńskiego w Opolance

Halina Rząsa - dokumentalistka pra-ekologii

"Widziałam Joannę" Mariusza Koperskiego w Gwarno

Benefis Eugeniusza Karkoszki z Lipnicy Wielkiej

Zobacz pozostałe galerie

Ogłoszenia zobacz więcej dodaj ogłoszenie

NIERUCHOMOŚCI | sprzedaż
Sprzedam Tartak Gogolin ( województwo opolskie ) 1,870 ha Hala , Trak Bydgoski dolnonapędowy Wielopiła Trak taśmowy 2 wanny do impregnacji Ładowarka Furukawa i Komatsu Stacja benzynowa Kontenery mieszkalne Garaże Cena 5 200 000 zł tel.600832298.
PRACA | dam
Nowo otwarta restauracja na Krupówkach zatrudni na stałe OSOBĘ Z DOŚWIADCZENIEM W PRZYGOTOWYWANIU BURGERÓW I KEBABÓW. Proszę o wysłanie kontaktu na mail: niemcowna@o2.pl
MOTORYZACJA | sprzedaż
SKUTER INWALIDZKI ELEKTRYCZNY. 784 950 106.
PRACA | dam
Recepcjonista do obsługi apartamentów w Białce Tatrzańskiej. Oferujemy stabilne zatrudnienie i atrakcyjne wynagrodzenie. Zainteresowanych prosimy o kontakt pod numerem 692 477 200 i przesłanie CV na adres m.koszarek@gorskagrupa.pl.
NIERUCHOMOŚCI | sprzedaż
Sprzedam BACÓWKĘ, nowo wybudowaną na Sralówkach. 515 503 494, 18 265 39 77.
SPRZEDAŻ | zwierzęta
Dwa KONIE POCIĄGOWE 9.500 zł/szt. 790 759 407.
SPRZEDAŻ | budowlane
STEMPLE BUDOWLANE 6 zł/szt. DESKI SZALUNKOWE 600 zł/kubik. WIĘŹBA 950 zł/kubik. 790 759 407.
SPRZEDAŻ | różne
DREWNO OPAŁOWE 160zł/ m3. 790 759 407.
SPRZEDAŻ | budowlane
DOM Z PŁAZÓW CIOSANYCH 10x8m - do przeniesienia. 790 759 407.
SPRZEDAŻ | budowlane
DESKI Z OFLISEM na szałasy. 790 759 407.
NIERUCHOMOŚCI | wynajem
DO WYNAJĘCIA LOKAL HANDLOWO-USŁUGOWY 110m2 W CENTRUM NOWEGO TARGU, UL. KRZYWA. 608 806 408
PRACA | dam
RESTAURACJA W KOŚCIELISKU ZATRUDNI: KUCHARZY, POMOCE KUCHENNE, KELNERÓW. 608 806 408
PRACA | dam
DORYWCZO - SPRZĄTANIE W KOŚCIELISKU. 608 806 408
PRACA | dam
KOŚCIELISKO - OSOBĘ DO OBSŁUGI IMPREZ: WESELA, KOMUNIE, CHRZCINY. 608 806 408
PRACA | dam
DO PRACY W PENSJONACIE W KOŚCIELISKU z możliwością zamieszkania. 608 806 408
MOTORYZACJA | kupno
KUPIĘ KAŻDEGO MERCEDESA SPRINTERA. 531 666 333.
MOTORYZACJA | kupno
KUPIĘ KAŻDĄ TOYOTĘ. OSOBOWE, TERENOWE. CAŁE LUB USZKODZONE. 531 666 333.
PRACA | dam
RESTAURACJA W ZAKOPANEM ZATRUDNI KELNERA-KELNERKĘ W SYSTEMIE ZMIANOWYM (8 GODZINNYM). 512351742 ZAMOYSKIEGO 2 watra@zakopane-restauracje.pl
Tel.: 512351742
PRACA | dam
Piekarnia w Zakopanem zatrudni EKSPEDIENTKĘ. Bardzo dobre warunki pracy. 604 102 804, 602 285 793.
PRACA | dam
Piekarnia w Zakopanem zatrudni KIEROWCĘ. Dobre warunki pracy. 604 102 804, 602 285 793.
USŁUGI | budowlane
OCIEPLANIE PODDASZY WEŁNĄ MINERALNĄ, ADAPTACJA PODDASZY, ZABUDOWA GK. 660 079 941.
USŁUGI | budowlane
KOMPLEKSOWE WYKOŃCZENIA WNĘTRZ, MALOWANIE, PANELE, MONTAŻ DRZWI, ŁAZIENKI, ZABUDOWY GK. 660 079 941.
NIERUCHOMOŚCI | kupno
Kupię DOM do 100.000 zł. 500 221 028.
USŁUGI | inne
WYCINKA, PRZYCINKA DRZEW W TRUDNYCH WARUNKACH - 691 317 098.
SPRZEDAŻ | zwierzęta
Owczarek podhalański. 501816189
Tel.: 501816189
NIERUCHOMOŚCI | sprzedaż
Sprzedam LAS w Łopusznej. 18 28 560 60.
PRACA | dam
Wspólnota Mieszkaniowa INFINIUM - Aleje 3 Maja 5 w Zakopanem - POSZUKUJE FIRMY ŚWIADCZĄCEJ USŁUGI SPRZĄTANIA BUDYNKU (klatki schodowe, korytarze, itp.) ORAZ TERENU ZEWNĘTRZNEGO. Kontakt w sprawie zakresu do złożenia oferty tel. 889 18 91 54 - zarządca nieruchomości.
PRACA | dam
Pensjonat w Zakopanem zatrudni POKOJOWĄ - 666 37 83 57.
PRACA | szukam
KUCHARKA, POMOC KUCHENNA, POSPRZĄTAM. 796 358 958.
PRACA | dam
Zatrudnię pracowników budowlanych, ekipy, podwykonawców. 601 508736.
USŁUGI | budowlane
MALOWANIE DACHÓW I ELEWACJI. 602 882 325.
USŁUGI | budowlane
USŁUGI BLACHARSKO-DEKARSKIE, KRYCIE I PRZEKRYCIA DACHÓW, KOMINY, BALKONY, RYNNY, GZYMSY, FASADY. 889 388 484.
USŁUGI | budowlane
KAMIENIARSTWO, ELEWACJE, OGRODZENIA - WSZYSTKO Z KAMIENIA. 509 169 590.
NIERUCHOMOŚCI | sprzedaż
DZIAŁKA BUDOWLANA W MURZASICHLU 19 arów, kameralna. 517 018 380
SPRZEDAŻ | różne
NOWE KILIMY RĘCZNIE TKANE (z owczej wełny). Wzór: jarzębina (60/80). Tel. 793 887 893
SPRZEDAŻ | różne
Sprzedam GOBELIN - pejzaż zimowy - (145/80). TORBY JUHASKIE. Tel. 793 887 893
USŁUGI | budowlane
OGRODZENIA, www.hajdukowie.pl. 692 069 284.
SPRZEDAŻ | różne
DREWNO KOMINKOWE. 501 577 105.