Słownik gwary podhalańskiej

Juliusz Zborowski, długoletni dyrektor Muzeum Tatrzańskiego, pozostawił kilkanaście szuflad katalogowych z materiałami do słownika gwary góralskiej. – Wszystko posegregowane alfabetycznie, nawet ze wstępem – mówi Jerzy Roszkowski, kierownik Działu Zbiorów Archiwalnych w Muzeum Tatrzańskim. – Juliusz Zborowski zbierał materiały przez długie lata, kiedy był w Zakopanem. Ale słownika nie udało mu się wydać za życia. Po śmierci zgłosił się Witold Henryk Paryski i wypożyczył te materiały, ponieważ zamierzał je wykorzystać w swoim wielkim słowniku gwary podhalańskiej. Paryski również nie dokończył swojej pracy, zdążył opracować zaledwie pierwsze litery alfabetu – dodaje. Materiały Juliusza Zborowskiego wróciły do Muzeum Tatrzańskiego i znów czekały na opracowanie. Tym razem słownikiem zainteresowali się pracownicy Instytutu Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk w Krakowie. Zgodziła się tę pracę wykonać prof. Joanna Okoniowa ze swoim zespołem. Publikacja ukazała się pod nazwą: „Słownik gwary Zakopanego i okolic”. Taki tytuł nadał mu Juliusz Zborowski.

Gwara podhalańska nadal jest żywa – używana na co dzień przez mieszkańców Podhala, zmienia się. Wiele wyrażeń poszło już w niepamięć. Słownik Zborowskiego jest bezcennym zbiorem odzwierciedlającym dawne słownictwo gwarowe Podtatrza. Juliusz Zborowski rozpoczął pracę nad słownikiem w oparciu o materiały pozostawione przez Bronisława Dembowskiego i zapiski Kazimierza Tetmajera. W pierwszej kartotece językoznawca pozostawił notatkę następującej treści: „Juliusz Zborowski, uzupełnienia i poprawki do Słownika Dembowskiego, notatki głównie z lat 1911, 1924. Materiały z lat 1911-1964 do skontrolowania i poprawek (…)”. Odnotował też: „Notatki zapisywał Tetmajer na marginesach Słownika Dembowskiego. Tylko część wyrazów zaopatrzył Tetmajer w przykłady (…)”.

Słownik zawiera ok. 8 tys. haseł, które były zbierane przez Zborowskiego do połowy lat 60. ubiegłego wieku. – Słownictwo w publikacji pochodzi z całego Podhala, ale im dalej od Zakopanego, tym mniejszy zasób słów – przekonuje Jerzy Roszkowski. Przy znaczeniu wyrazów Zborowski podawał, w jakich miejscowościach Podtatrza po raz pierwszy zasłyszał dany wyrażenie. Poza pospolitymi wyrazami autor zamieścił też wersje gwarowe imion i nazw miejscowych. „Materiały Zborowskiego, mające po opracowaniu formę słownika, traktować należy, mimo wszystkich mankamentów (…) jako cenny zabytek piśmiennictwa związanego z góralszczyzną. (…) Jeszcze i dziś zbiór ten, dzięki swojej obszerności i zastosowaniu przez Zborowskiego najnowocześniejszych wówczas metod badawczych, stanowi ważne źródło do badań nad historią języka tego regionu i jest przyczynkiem do rozważań o kształtowaniu się naukowej dialektologii” – podkreśla we wstępie Joanna Okoniowa.

Słownik ukazał się w serii Wydawnictw Muzeum Tatrzańskiego dzięki dotacjom z Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz burmistrza Zakopanego. Współwydawcą jest Instytut Języka Polskiego PAN.

Jolanta Flach


Juliusz Zborowski (1888-1965) – językoznawca, etnograf, historyk Podhala i Tatr, autor licznych prac naukowych i popularno-naukowych. Był nauczycielem w nowotarskim gimnazjum, redaktorem „Gazety Podhalańskiej” w Nowym Targu, kustoszem działu etnograficznego, a następnie dyrektorem Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem. W 1955 roku otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego. Jego badania prowadzone w terenie od 1911 roku dotyczyły gwary podhalańskiej, nazw geograficznych i osobowych na Podhalu i w Tatrach. Uchodził za najlepszego znawcę gwary góralskiej. Zajmował się też kulturą ludową, muzyką góralską. Będąc dyrektorem muzeum – obok wzbogacania zbiorów – stworzył w nim bogatą bibliotekę regionalną, zainicjował serie wydawnictw naukowych i popularnonaukowych. Interesował się ochroną przyrody. Był członkiem Komisji Językowej Geograficznej i Etnograficznej PAU. Był członkiem honorowym różnych stowarzyszeń, organizacji i Honorowym Obywatelem Zakopanego.