Wilija po staroświecku (WIDEO)

Pod Babią Górą do Bożego Narodzenia każdy się przygotowywał już wcześniej. Im bliżej świąt, tym więcej było roboty w domu. W Wigilię od samego rana wszyscy w rodzinie zabierali się za pracę. Tego dnia dzieci musiały być wyjątkowo grzeczne, bo zgodnie z tradycją, jaka Wigilia, taki cały rok. Wszyscy unikali kłótni i płaczu.
Emilia Kuliga z Lipnicy Wielkiej od rana krząta się przy piecu kuchennym. Przygotowuje wieczerzę wigilijną - jak mówi - po starodawnemu.

Po starodawnemu

- Dawniej na Orawie była bieda - wspomina Orawianka. - Warzę kapustę z grochem i grzybami po starodawnemu. Kapustę trzeba dobrze omaścić masłem z cebulką, bo inaczej nie będzie miała smaku. I to wystarczy. Tu jeszcze gotuję śliwki wędzone. Do nich dodaję goździki i cynamon. To taka śliwkowa zupa. A do tego zrobię hałuszki. Później wszystko wymieszam i poleję przysmażonym masełkiem. Kiedyś to było najlepsze jedzenie, zwłaszcza dla dzieci, bo jest słodkie. To też nasza dawna potrawa - opowiada pani Emilia.
W kolejnym garnku gotuje się rzepa, czyli ziemniaki. Będzie do kapusty. - Warzyliśmy dużo rzepy, bo była z naszego pola, bez sztucznych nawozów - tłumaczy pani Emilia. - Wszystkie produkty były swojskie. Baby kapustę sadziły. Liście ususzyły, żeby było na czym chleb upiec. Kobiety rzezańców, czyli makaronu narobiły. A do tego dodawały mak, orzechy i miód. W piecu chlebowym rosły i piekły się pańpuchy z marmoladą lub serem. Mama je robiła. Teraz mało kto piecze. W Boże Narodzenie, jak się przyszło z kościoła, to pierwsze na stole był pańpuch, a do tego kawa z mlekiem. Piekło się też zawijańce z serem czy marmoladą. Jak krowa się doiła, to był ser. A jak nie było mleka, to szło się do GS-u po kawał marmolady. Była tak twarda, że się ją kroiło nożem. Było biednie, ale było co jeść - przekonuje Orawianka. Dodaje, że gdy ktoś zabił świnię, połówkę rozniósł po sąsiadach, a drugą połowę zostawiał w domu. Wtedy nie było lodówek, więc trudno było przetrzymywać mięso. Jak było mięso, to Orawianie jedli dopiero w Boże Narodzenie.
Na Orawie na Wigilię gospodynie przygotowywały kompot z suszu. - Myśmy raczej tego nie pili. U nas ci starsi dostawali w pucharku wino robione z głogu. A dzieciska piły herbatę z głogu z dużą ilością cukru. Była czerwona, piękna - wspomina pani Emilia.

Podłaźnik u powały

Podczas opowieści o orawskich potrawach do babci przyszły wnuczki, aby przystroić podłaźniczkę. W każdym gospodarstwie musiały być dwie jedliczki - jedna do mieszkania, druga do stajni. Choinkę zastępował podłaźnik, który wieszało się u powały, czubkiem do dołu. Dzieci same wykonywały ozdoby, m.in. łańcuchy z kolorowego papieru lub słomy. Na choinkę lipniczanie wieszali też opłatki, pierniki o różnych kształtach, przygotowane w domu. Czasem choinkę ozdabiały prawdziwe świeczki. Pod Babią Górą na podłaźniczkach niemal obowiązkowo Orawianie zawieszali jabłka. Owoc zerwany w dniu św. Szczepana miał chronić od chorób.

Wigilijna wieczerza

Nadszedł czas wigilijnej kolacji, którą u pani Emilii tradycyjnie rozpoczynało się od modlitwy. Na stole musiało być sianko, opłatek i pieniądz. Wszyscy składali sobie życzenia. Później ojciec dzielił jabłkiem, bo Orawianie wierzyli, że chroni przed chorobą gardła. - Wigilia to była dla nas radość wielka. Po kolacji śpiewaliśmy kolędy. Mój tato opowiadał różne historie. Kiedyś to do samego rana słuchaliśmy jego rozprawek. Prezentów nie przygotowywaliśmy, bo była bieda. Prezentem było trochę cukierków, które wieszaliśmy na choince, ale szybko zjadaliśmy je - przypomina sobie gospodyni.